Από τα τρία αρσενικά παιδιά του Κρόνου και της Ρέας, που ήταν ο Δίας, ο Ποσειδώνας και ο Αδης, ο τελευταίος είναι αυτός που τροφοδότησε περισσότερο την παγκόσμια λογοτεχνία με τις δραστηριότητές του και τη ζωή στον λεγόμενο Κάτω Κόσμο.
Οι ψυχές των ανθρώπων, που εγκατέλειπαν τον κόσμο διασχίζοντας τον ποταμό Αχέροντα, έκαναν το γνωστό ταξίδι με τη βάρκα τού Χάροντα. Η βαρκάδα κόστιζε έναν οβολό και γι’ αυτό οι συγγενείς του νεκρού τοποθετούσαν κάτω από τη γλώσσα του ένα νόμισμα.
Οσοι δεν είχαν να πληρώσουν αυτό το τίμημα στον Χάροντα παρέμεναν για πάντα στην όχθη του ποταμού.
Ο Αδης χωριζόταν στο Δικαστήριο, στα Τάρταρα, στο Καθαρτήριο και στα Ηλύσια Πεδία. Στο Δικαστήριο δικάζονταν οι ψυχές που έφταναν στον Κάτω Κόσμο, στα Τάρταρα βασανίζονταν οι ψυχές όσων είχαν αμαρτήσει κατά τη διάρκεια της ζωής τους, στο Καθαρτήριο πήγαιναν οι ψυχές που δεν τους βάραιναν κακές πράξεις, ενώ στα Ηλύσια Πεδία πήγαιναν οι ψυχές των καλών ανθρώπων και των ηρώων. Στις παραστάσεις, ο Αδης συναντάται με τρομακτικό πρόσωπο και σκούρο μούσι, κρατώντας ένα σκήπτρο με άκρη σε σχήμα αετού και τα κλειδιά του Κάτω Κόσμου, ενώ στα πόδια του κάθεται ο Κέρβερος.
Η σχέση και ο έρωτας του Αδη με την Περσεφόνη, κόρη της Δήμητρας και του Δία, που την πήρε μαζί του στον Κάτω Κόσμο χωρίς τη συγκατάθεσή της, όταν εκείνη μάζευε λουλούδια με άλλα νεαρά κορίτσια, είναι μια άλλη ιστορία, που έχει κι αυτή συμμετοχή στην παγκόσμια λογοτεχνία και κατ’ επέκταση και στη μουσική.
Η Θεία Κωμωδία είναι ένα επικό αφηγηματικό ποίημα του Δάντη Αλιγκέρι με τίτλο La Divina Commedia και έχει χαρακτηριστεί η επιτομή του μεσαιωνικού κόσμου.
Ο δημιουργός ποιητής έκαμε «με το κορμί του ολάκερο» ένα ταξίδι στην Κόλαση, στο Καθαρτήριο και στον Παράδεισο, δίνοντάς μας με μαθηματική ακρίβεια τις λεπτομέρειες ενός πραγματικού ταξιδιού στον Αδη: Ωρες, τοποθεσίες, μετατοπίσεις, δρομολόγια. Τόσο που παρασύρεται κάποτε ο αναγνώστης και ξεχνάει πως παρακολουθεί ένα φανταστικό όραμα.
Το καθένα από τα τρία μέρη σε αυτό το φανταστικό ταξίδι αποτελείται από 33 τραγούδια και ξεκινά, σύμφωνα με τις περισσότερες εκδοχές, τη Μεγάλη Παρασκευή του 1300, όταν ο Δάντης Αλιγκέρι ήταν 35 ετών.
Σε μία από τις πρώτες όπερες που γράφτηκαν ποτέ, ο Claudio Monteverdi το 1607 στην όπερα L’Orfeo, ο βασικός χαρακτήρας, μπαίνοντας στον Κάτω Κόσμο χρησιμοποιεί τη γνωστή φράση από τη Θεία Κωμωδία, Εγκαταλείψτε την ελπίδα όλοι όσοι εισέρχεστε εδώ.
Ο Franz List συνέθεσε αρχικά τη σονάτα για πιάνο Dante Sonata, που άρχισε να τη γράφει το 1837 και την ολοκλήρωσε το 1849 και το 1856 ολοκλήρωσε και τη συμφωνία του (για άλλους συμφωνικό ποίημα) Symphony to Dante’s Divina Commedia, που έχει βασικά δύο μέρη, την Κόλαση και το Καθαρτήριο.
Ο List έχει γράψει επίσης ακόμη δύο σονάτες για πιάνο, Paralipomenes ά la Divina Commedia (1839), Prolέgomenes ά la Divina Commedia (1840).Τη δικιά του Sinfonia Dante έγραψε το 1863 ο Ιταλός Giovanni Pacini, ενώ ο επίσης Ιταλός Amilcare Ponchielli έγραψε το Tanto gentille: sonetto di Dante.
Η μονόπρακτη όπερα του Giacomo Puccini, που γράφτηκε το 1918 με τον τίτλο Gianni Schicchi, πήρε τον τίτλο της από το όνομα που αναφέρεται στην Κόλαση του Δάντη, περιλαμβάνεται στο τρίπτυχο με άλλες δύο μονόπρακτες όπερες που έχουν σχέση με το ποίημα του Δάντη Il Tabarro και Suor Angelica.
Από το 5ο τραγούδι της Κόλασης είναι εμπνευσμένο το συμφωνικό ποίημα του Pyotr Ilich Tchaikovsky Francesca da Rimini, που γράφτηκε το 1876 και έχει τον υπότιτλο Συμφωνική Φαντασία του Δάντη.
Οπερα με το ίδιο θέμα έχει γράψει και ο ρώσος συνθέτης Eduard Frantsovitch Napravnik το 1902, ο Sergei Rachmaninov το 1905 και ο Ιταλός Riccardo Zandonai το 1914.
Ο επίσης Ρώσος Dmitri Shostakovich ονομάζει το έκτο μέρος της σουίτας του Suite on verses of Michelangelo Buonarroti, Dante, Michelangelo’s sonnet on Dante, «Dal ciel discese».
Σύγχρονη του Δάντη, η Φρανζέσκα τού Ρίμινι, που είναι ένας από τους χαρακτήρες που χρησιμοποιεί ο Δάντης στη Θεία Κωμωδία, αποτελεί επίσης την πηγή δημιουργίας για πολλά ακόμα συμφωνικά ποιήματα και όπερες, που γράφτηκαν κυρίως στα μέσα του 19ου αιώνα.
Ποίημα του Δάντη έχει χρησιμοποιήσει και ο Έλληνας συνθέτης Δημήτρης Τερζάκης στο άλμπουμ του Vier Monologe fur mitlere Stimme und Klavier.
Μέρος της Symphony Νο 2 του Φινλανδού Jean Sibelius γράφτηκε κατά τη διάρκεια της παραμονής του στην Ιταλία, στις αρχές του περασμένου αιώνα, και είναι επηρεασμένη από τη Θεία Κωμωδία.
Ο F.Μ. Einheit του συγκροτήματος Einsturzende Neubauten συνεργάστηκε το 1993 με τον επίσης γερμανό φιλόσοφο Andreas Ammer για την παρουσίαση και ηχογράφηση της ραδιοφωνικής πειραματικής μεταφοράς της Κόλασης με τον τίτλο Radio Inferno.
Οι Tangerine Dream έχουν ηχογραφήσει το άλμπουμ τους Inferno σε καθεδρικό ναό το 2001 και μερικά χρόνια αργότερα, το 2004, κυκλοφόρησαν και το Καθαρτήριο, που επίσης αναφέρεται στη Θεία Κωμωδία. Σε παλαιότερη ηχογράφησή τους υπάρχει και ο Παράδεισος.
Η Kαναδέζα τραγουδίστρια της φολκ Loreena McKennittt στο άλμπουμ της Book Of Secrets, που κυκλοφόρησε το 1997, έχει γράψει το τραγούδι Dante’s Prayer, βασισμένο στο έργο του ιταλού ποιητή, στο ίδιο άλμπουμ υπάρχουν επίσης άλλα τέσσερα τραγούδια βασισμένα στο ίδιο έργο.
Οι Rage Against The Machine, το αμερικανικό συγκρότημα του οποίου ο τραγουδιστής Zack LaRocha δήλωσε πρόσφατα σε συναυλία τους τη συμπαράστασή του στον ελληνικό λαό για τις δυσκολίες που περνάει, στο τραγούδι τους Roll Right, που υπάρχει στο άλμπουμ τους Evil Empire, χρησιμοποιεί τη φράση Send ’em to the seventh level, αναφερόμενος στον έβδομο κύκλο της Κόλασης που αναφέρει ο Δάντης στην Κόλαση.
Αρκετά συγκροτήματα του μεταλλικού ροκ αναφέρονται με διάφορους τρόπους στο έργο του Δάντη, οι Meshuggah στο τραγούδι τους Dante’s Wild Inferno, οι Νορβηγοί Ancient στο At The Infernal Portal, οι Sepeltura ηχογράφησαν ένα ολόκληρο άλμπουμ βασισμένο στην Θεία Κωμωδία, με τον τίτλο Dante ΧΧΙ (2006) και οι Decadence στο πρώτο τους άλμπουμ Wrathfull and Sullen, που κυκλοφόρησε το 2005, έχουν επηρεαστεί από το πέμπτο επίπεδο της κόλασης.
Το άλμπουμ Venus Doom των Φινλανδών Him περιέχει εννέα τραγούδια, τα οποία αντιπροσωπεύουν τους εννέα κύκλους της Κόλασης.
Ολοκληρωμένη δουλειά είναι και το άλμπουμ In Bocca Al Lupo των Murder By Death, με αρκετά από τα τραγούδια να έχουν επιρροές από το ποίημα.
Το πρώτο άλμπουμ της ηθοποιού και τραγουδίστριας Milla Jovovich, που κυκλοφόρησε το 1994, λεγόταν Divine Comedy, όπως και το συγκρότημα από την Ιρλανδία που φτιάχτηκε το 1989, παίρνοντας το όνομα από το ποίημα του Δάντη.
Υπάρχουν ακόμα αρκετά έργα που βασίζονται με διάφορους τρόπους στο ποίημα του Δάντη Αλιγκέρι, που είναι ένα από τα πιο σημαντικά στην ιστορία της παγκόσμιας λογοτεχνίας.
Από τον Κώστα Ζουγρή
