Οι καλοκαιρινές διακοπές πολλές φορές μου έδωσαν την ευκαιρία να γνωρίσω άγνωστες ιστορικές πτυχές της νεώτερης Ελλάδας και κυρίως του ποντιακού – μικρασιατικού ελληνισμού, αφού είχα τη διάθεση και τον χρόνο να διαβάσω κάποιο βιβλίο. Αυτή την φορά ‘’σκόνταψα’’ σχεδόν στην κυριολεξία σε ένα βιβλίο που με συγκλόνισε, με τίτλο :<< Τα μυστικά του Βοσπόρου>>, που αναφέρονταν στον Α’ παγκόσμιο πόλεμο, στην εκστρατεία στην Καλλίπολη, τους Νεότουρκους, τους διωγμούς των Ελλήνων,(που κατέληξε σε γενοκτονία) την γενοκτονία των Αρμενίων κλπ., βασισμένο στα απομνημονεύματα του πρεσβευτή των ΗΠΑ στην Πόλη, H. Morgenthau.
Ο Ενρίκος Μοργκεντάου, αναφέρεται στον πρόλογο του βιβλίου, δεν είναι άγνωστος στην Ελλάδα. Ανοίγοντας κάποιος τον ταχυδρομικό κατάλογο με τους κωδικούς αριθμούς διαπιστώνει ότι, τρείς δήμοι του αττικού λεκανοπεδίου έχουν δώσει το όνομά του σε κεντρικούς δρόμους. Ο Βύρωνας, ο Υμηττός και η Νίκαια. Ομώνυμη οδός υπάρχει και στην Θεσσαλονίκη. Ίσως οι νεώτεροι να διερωτώνται για την ονοματοθεσία. Αλλά αν προσέξουν ότι, οι μνημονευόμενοι δήμοι της αττικής είναι απότοκοι της μικρασιατικής καταστροφής, αντιλαμβάνονται ασφαλώς ότι με την οδωνυμία αυτή εκφράζουν την ευγνωμοσύνη τους, προς τον ακούραστο συμπαραστάτη των κατατρεγμένων και αποκαμωμένων Ελλήνων προσφύγων. Ο ίδιος λόγος ισχύει και για την Θεσσαλονίκη, όπου απεσταλμένος από την Κοινωνία των Εθνών H.Morgenthau, εγκατέστησε το επιτελείο του ως πρόεδρος την αυτόνομης Επιτροπής Αποκαταστάσεως Προσφύγων και ανέπτυξε μεγάλη δράση.
Όλα όσα αναφέρονται στο δίτομο αυτό έργο, βασισμένο στα απομνημονεύματα του Μόρκενταου, δεν μπορούμε σε ένα τόσο σύντομο άρθρο να τα αναφέρουμε. Επισημαίνουμε όμως ότι τα δύο χρόνια περίπου που βρίσκονταν στην Κων-πολη(1913-1916) και αργότερα 1923-29 στην Ελλάδα, ο αμερικανοεβραίος στην καταγωγή πρέσβης, δεν αρκέσθηκε στην άψογη διαχείριση των κονδυλίων της Επιτροπής, αλλά προσέφερε τις ανεκτίμητες υπηρεσίες του δωρεάν, διαθέτοντες για τους πρόσφυγες ολόκληρη την αντιμισθία των 2500 χρυσών λιρών ετησίως, που του χορηγούσε η Κοινωνία των Εθνών. Ακόμη και από τη προσωπική του περιουσία ξόδευε χρήματα όπως π.χ. η δωρεά στον Δήμο Βύρωνα του πρώτου Παιδικού Σταθμού στην Ελλάδα, που τον παρέδωσε πλήρως εξοπλισμένο και πολλά άλλα.
Οι Έλληνες πολιτικοί επιζητούσαν να έχουν σχέσεις μαζί του εκτιμώντας την αμεροληψία του και τις δημοκρατικές αρχές του. Απτή απόδειξη έδωσε κατά την εγκαθίδρυση της αβασίλευτης δημοκρατίας. Αγωνίσθηκε για την αποσόβηση των αντιδράσεων των ξένων κυβερνήσεων, μολονότι πίστευε και διακήρυττε ότι ο <<γαλλικός>> τύπος δημοκρατίας, του οποίου την προτίμηση απέδιδαν στον Αλέξανδρο Παπαναστασίου, δεν ήταν ο ενδεδειγμένος για την Ελλάδα. Πίστευε ότι ο <<αμερικάνικος>> τύπος, που παρείχε στον πρόεδρο της δημοκρατίας μεγάλη εκτελεστική εξουσία, θα συντελούσε στην καλύτερη διακυβέρνηση του ελληνικού λαού, της οποίας οι υπουργοί δεν επιβάλλεται να είναι βουλευτές, ώστε να εκβιάζουν τον πρόεδρο, συνάμα δε οι ίδιοι να εκβιάζονται από τους ψηφοφόρους τους.
Την αποστροφή του προς τις παρανομίες φανερώνει έμπρακτα με την απάντηση που έδωσε στους Εβραίους της Θεσσαλονίκης. Όταν οι πρόκριτοί τους διανοήθηκαν να εκμεταλλευτούν το ομόθρησκό του και παρουσιάσθηκαν τον Δεκέμβριο του 1923 στον Μοργκεντάου, ζητώντας την παρέμβασή του στην ελληνική κυβέρνηση, για να εξαιρεθούν οι Εβραίοι από την υποχρέωση την Κυριακής αργίας, αγανάκτησε εναντίον τους. Θυμωμένος φωνάζοντας τους είπε ότι, το αίτημα αυτό <<ήταν ανθελληνικό, αντικοινωνικό και αθέμιτο>> και πως θα τους πετούσαν έξω, αν τολμούσαν να υποβάλλουν τέτοιο αίτημα στην Αμερική.
Είναι ανατριχιαστικές οι διηγήσεις του για τον ρόλο των τότε γερμανών στην γενοκτονία των αρμενίων και των ελλήνων, τον ιερό πόλεμο ‘’Τζιχάντ’’ των Οθωμανών κατά των χριστιανών, εκτός από όσους ήταν γερμανικής υπηκοότητας, που αναφέρονται σε ένα σουλτανικό διάταγμα, που δεν διαβάστηκε στα τζαμιά, αλλά μοιράσθηκε κρυφά σε όλες τις μωαμεθανικές χώρες.
Αυτά και πολλά άλλα είναι μερικά μόνο από τα συγκλονιστικά στοιχεία εκείνης της περιόδου, που ξεκλήρισαν τον ελληνισμό από τα παράλια της Μικράς Ασίας του Πόντου της Κωνσταντινούπολης της Κύπρου κλπ. Εμείς με το άρθρο αυτό θέλουμε να αποτίσουμε φόρο τιμής σε έναν φιλέλληνα και να αναδείξουμε τις άγνωστες πτυχές της ιστορίας μας, που πρέπει να γνωρίζουμε, να διαφυλάξουμε, να αξιολογήσουμε και να διεκδικήσουμε.
Συνάμα δε να κατανοήσουμε ότι θα πρέπει να δώσουμε βάρος στην πολιτιστική διπλωματία όπως την αποτυπώνει σε ένα βιβλίο του ο διανοούμενος καθηγητής Χρήστος Γιανναράς και να συνειδητοποιήσουμε ότι: Η πολιτισμική οικουμενικότητα του ελληνισμού μπορεί και σήμερα να μας εμπνεύσει, όπως ενέπνευσε και εμπνέει όλους τους φιλέλληνες πριν και μετά την σύσταση του ελληνικού κράτους.
