Το χωριό Βασιλειάδα του Νομού Καστοριάς είναι ένας δυναμικός οικισμός 500 – 600 κατοίκων, που βρίσκεται 25 χιλιόμετρα περίπου ΒΑ απ’ την πόλη Καστοριά. Το εν λόγω χωριό υπήρξε κατά το παρελθόν κι έως το έτος 1940, ένα σπουδαίο αστικό κέντρο της Δυτικής Μακεδονίας και γνώρισε τότε μεγάλη ανάπτυξη, οικονομική και πολιτιστική. Μαρτυρίες αυτής της ανάπτυξης αποτελούν οι σωζόμενες παραδοσιακές οικίες, καθώς και οι σημαντικοί ιεροί ναοί του, που χρονολογούνται στον 18ο – 19ο αιώνα και που κοσμούνται με υπέροχα ξυλόγλυπτα κι επιχρυσωμένα τέμπλα και μ’ ενδιαφέρουσες φορητές εικόνες. Στους εν λόγω ναούς περιλαμβάνεται και ο εξοχικός του Αγίου Αθανασίου, που παρουσιάζεται ακολούθως.
Ο ναός του Αγίου Αθανασίου Κουρούλιστας.
Ανάμεσα στα χωριά Βασιλειάδα και Μελισσότοπο, στους πρόποδες του όρους Βίτσι και στην άκρη μιας πανέμορφης κοιλάδας, βρισκόταν κατά τους ρωμαϊκούς και βυζαντινούς χρόνους ένας μικρός οικισμός Ελληνομακεδόνων, που έφερε την ονομασία Κουρούλιστα. Ο εν λόγω οικισμός είχε στο κέντρο του έναν αξιόλογο ενοριακό ναό, που ήταν αφιερωμένος στον άγιο Αθανάσιο, Πατριάρχη Αλεξανδρείας, και πανηγύριζε τη 2α Μαΐου έκαστου έτους. Ο ναός αυτός καταστράφηκε από Τουρκαλβανούς ληστές περί το 1650, αμέσως μετά την μετεγκατάσταση των κατοίκων της Κουρούλιστας στη γειτονική τους Ζαγορίτσανη (Βασιλειάδα). Απ’ την επιμελημένη οικοδομή του σώζονται σήμερα τα ερείπια των τοίχων του σε ικανό ύψος, η μεγάλη σχιστολιθική σκαμμένη πλάκα που κάλυπτε την Αγία Τράπεζά του, ένας μονολιθικός κίονας, δύο πεσσοί από πέτρωμα της περιοχής και η ανάγλυφη παράσταση, σε μελανόχρωμη και στιλπνή λίθινη πλάκα, ενός άνδρα της ρωμαϊκής εποχής, που στέκεται όρθιος και κρατάει στεφάνι και δόρυ (;). Αυτή η ανάγλυφη πλάκα είναι μικρή στο μέγεθος (έχει πλάτος 30 εκ. και ύψος 40 εκ., περίπου) και βρίσκεται εντοιχισμένη, για διακοσμητικούς λόγους, στην εξωτερική παρειά του ανατολικού τοίχου της εκεί υπάρχουσας σύγχρονής μας εκκλησίας του Αγίου Αθανασίου.
Λίγα χρόνια μετά την καταστροφή του βυζαντινού ναού της Κουρούλιστας, γύρω στα 1700, οι ευσεβείς κάτοικοι της Βασιλειάδας οικοδόμησαν επάνω στα ερείπιά του έναν μικρό και ταπεινό ναΐσκο του ίδιου Αγίου. Απ’ το ναΐσκο αυτόν σώζονται στις ημέρες μας και φυλάσσονται εντός του σημερινού ναού, που είναι ο τέταρτος σε χρονολογική σειρά, μία μικρή εικόνα του αγίου Αθανασίου και μία εικόνα αδιάγνωστης αγίας (της αγίας Βαρβάρας ;).
Το έτος 1886 οι Χριστιανοί της Βασιλειάδας έκτισαν στη θέση του αναφερόμενου μικρού ναού ένα μεγαλύτερό του εξωκλήσι, που το διακόσμησαν στα επόμενα δύο χρόνια (1887 – 1888) με ωραίες φορητές εικόνες. Οι εικόνες αυτές είναι έργα τριών αγιογράφων, του Ευθυμίου Α. Μισαηλίδου, κατοίκου Κωνσταντινουπόλεως, του Παύλου Καισαρέως και του Μιχαήλ Γ. Σαμαρά, γόνου Χρουπίστης (Άργους Ορεστικού). Οι εικόνες των δύο πρώτων αναφερόμενων αγιογράφων μεταφέρθηκαν, ως φαίνεται στη Βασιλειάδα από ξενιτεμένα τέκνα της που εργάζονταν τότε στην Κωνσταντινούπολη.
Στη φοβερή για την πατρίδα μας δεκαετία 1940 – 1950 και ο τρίτος ναός του Αγίου Αθανασίου κατέστη ετοιμόρροπος και γι’ αυτό οι φιλόχριστοι ενορίτες της Βασιλειάδας τον ανοικοδόμησαν κατά το έτος 1964 και τοποθέτησαν στο εσωτερικό του το τέμπλο και τις φορητές εικόνες των δύο ναών που προϋπήρχαν στο ίδιο σημείο.
Επιλογικά – Συμπερασματικά.
Η περιοχή του Νομού Καστοριάς φημίζεται, ως γνωστόν, σε όλη την Ελλάδα, για την φυσική ομορφιά της, τα γραφικά χωριά της και για τους βυζαντινούς ναούς και τα μεταβυζαντινά εξωκλήσια της. Ειδικώς για τα εν λόγω εξωκλήσια αναφέρουμε, ότι προκαλούν το έντονο ενδιαφέρον όλων των ευσεβών κατοίκων της Ορεστίδας και ιδιαίτερα των Θεολόγων και των Βυζαντινολόγων, αφενός διότι βρίσκονται κτισμένα σε τοποθεσίες εξαιρετικού κάλλους, κι αφετέρου διότι έχουν εντός τους αρκετές και αξιόλογες φορητές εικόνες και τοιχογραφίες. Οι αγιογραφίες τους αυτές, αν και είναι απλές, λιτές και λαϊκότροπες, εντούτοις απτοποιούν, εκφράζουν και προβάλλουν μ’ επιτυχία υψηλές θεολογικές αλήθειες και αντίστοιχα νοήματα.
(Γιώργος Τ. Αλεξίου)
Το απλό τέμπλο του ναού
με τις υπέροχες φορητές εικόνες του.
Η εικόνα του Αγίου Αθανασίου στο τέμπλο του ναού
Μακρινή άποψη της Βασιλειάδας
(εντός του λευκού κύκλου),
απ’ τα υψώματα της Κορησού.
Άποψη του παρουσιαζόμενου ιερού ναού.
Η προσκυνηματική εικόνα του ναού.
Η αφιερωτική επιγραφή της
προσκυνηματικής εικόνας, έτ. 1887.
Η χρονολογία ανέγερσης του ναού (έτ. 1886)
σε λίθινη πλάκα της οικοδομής του.
Ενεπίγραφη εικόνα του πάτρωνα
αγίου Αθανασίου εντός του ναού.
Λιθανάγλυφη παράσταση ρωμαϊκών
χρόνων εντοιχισμένη στο ναό. 
Ωραίο λιθανάγλυφο στον τοίχο του ναού.
“Πλίνθοι, κέραμοι ατάκτως εριμμένα”,
της ρωμαίκής εποχής, πέριξ του ναού.
