Άγνωστα στοιχεία για την εκπαιδευτική κίνηση στην εκκλησιαστική περιφέρεια Καστοριάς κατά την περίοδο 1873-1884
Μετά τη δεκαετία του 1870, η προαγωγή της ελληνομάθειας στους ετερόγλωσσους χριστιανικούς πληθυσμούς της οθωμανικής επικράτειας καθίσταται κεντρικός στόχος των φορέων που επωμίζονταν τη διοίκηση και την οργάνωση του εκπαιδευτικού δικτύου των κατά τόπους ελληνικών κοινοτήτων, όπως λ.χ. τα στελέχη των τοπικών κοινωνιών, οι εκκλησιαστικές αρχές, η οθωμανική κυβέρνηση και οι θεσμικοί φορείς του ελληνικού κράτους (προξενεία και σύλλογοι).
Μετά την έκδοση των μεταρρυθμιστικών διαταγμάτων Χάττι Σερίφ (3 Νοεμ. 1839) και Χάττι Χουμαγιούν (18 Φεβρ. 1856), με τα οποία καθιερώνονταν ισονομία και ισοπολιτεία όλων των οθωμανών υπηκόων, ανεξάρτητα από τη φυλή και το θρήσκευμά τους, καθώς και τωνΓενικών Κανονισμών περί διευθετήσεως των εκκλησιαστικών και εθνικών πραγμάτων, οι οποίοι συντάχθηκαν από το Οικουμενικό Πατριαρχείο, δημιουργήθηκαν οι κατάλληλες προϋποθέσεις για την ανάπτυξη μιας πιο φιλελεύθερης πνευματικής, πολιτιστικής και εκπαιδευτικής κίνησης.
Στο πλαίσιο του συγκεκριμένου μεταρρυθμιστικού πνεύματος ευνοήθηκε η σύσταση φιλεκπαιδευτικών και φιλανθρωπικών σωματείων και αδελφοτήτων, που προέβαλαν ως βασικό τους σκοπό τη στήριξη και προαγωγή της εκπαίδευσης, την ανόρθωση του μορφωτικού επιπέδου, την ανάπτυξη φιλανθρωπικού έργου καθώς και την εν γένει πρόοδο κυρίως σε χριστιανικές κοινότητες του οθωμανικού χώρου.
Στις εμπιστευτικές εκθέσεις, που αποστέλλονταν από τις κατά τόπους φιλεκπαιδευτικές Αδελφότητες των επαρχιών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στον εν Αθήναις Σύλλογο προς Διάδοσιν των Ελληνικών Γραμμάτων (ΣΔΕΓ), αναγνωρίζουμε τον ουσιαστικό ρόλο που διαδραμάτισαν στην κοινωνική, εκπαιδευτική και εθνική δραστηριοποίηση του Ελληνισμού, ιδιαίτερα στον χώρο της Μακεδονίας, που από τα μέσα περίπου του 19ου αι. βρέθηκε στο επίκεντρο των διεκδικήσεων των βαλκανικών λαών, αντιμετωπίζοντας ποικίλες προκλήσεις προερχόμενες από την ανάπτυξη των εθνικισμών και την κρίση που δημιούργησε η ανάδειξη του Ανατολικού Ζητήματος (1875-1878).
Στο αρχείο του ΣΔΕΓ, όπου φυλάσσεται η σχετική αλληλογραφία με όλους τους εκπαιδευτικούς φορείς της εποχής, περιέπεσαν στην αντίληψή μας τρεις μακροσκελείς εκθέσεις, οι οποίες συντάχθηκαν από τον διδάσκαλο Αναστάσιο Η. Πηχιώνα στις 8 Ιουνίου 1873, στις 14 Δεκεμβρίου 1881 και στα μέσα Μαρτίου 1885. Η συγκριτική παράθεση των δεδομένων αυτού του αρχειακού υλικού παρέχει πολύτιμες πληροφορίες για τον πληθυσμό, την εθνολογική του σύνθεση και τις δομές της στοιχειώδους κοινοτικής εκπαίδευσης των κωμοπόλεων και των χωριών της εκκλησιαστικής περιφέρειας Καστοριάς κατά τη χρονική περίοδο 1873-1884.
Αναφέρουμε συνοπτικά ότι η εκκλησιαστική περιφέρεια Καστοριάς και η ομώνυμη υποδιοικητική περιφέρεια υπήρξε έδρα του φερώνυμου μητροπολίτη και του καϊμακάμη (υποδιοικητή). Σε αυτή συμπεριλαμβάνονταν 192 χωριά και κωμοπόλεις, τα οποία υπάγονταν πολιτικά στους καζάδες (υποδιοικήσεις) Καστοριάς, Φλωρίνης, Λαψίστας, Κορυτσάς, Κολώνιας και Πρεμετής και στα μουδιρλίκια (ναχιέδες/δήμους) Χρουπίστης και Μπιγλίστης. Διαιρούνταν σε έξι εκκλησιαστικά θέματα, Ποπόλεως με 26 χωριά, Φλωρίνης με 15 χωριά, Κορεστίων με 24 χωριά, Νεστραμίου και Δεβόλεως με 35 χωριά, Χρουπίστης και Ανασελίτσης με 44 χωριά, καθώς και Κολώνιας και Πρεμετής με 48 χωριά. Εξ αυτών μόνο τα 39 χωριά καταγράφονται ως «γνήσια ελληνικά ή ελληνόφωνα».
Άγνωστα στοιχεία για την εκπαιδευτική κίνηση στην εκκλησιαστική περιφέρεια Καστοριάς κατά την περίοδο 1873-1884
Σιώκης Νικόλαος
δρ. Ιστορίας Ελληνισμού της Θεολογικής Σχολής ΑΠΘ
Η Δυτική Μακεδονία στους Νεότερους Χρόνους
Πρακτικά Α ́ Συνεδρίου Ιστορίας Δυτικής Μακεδονίας
Εταιρεία Δυτικομακεδονικών Μελετών
Γρεβενά 2-5 Οκτωβρίου 2014
Διαβάστε αναλυτικά όλη τη μελέτη στο vlahoi.net
Μαθητές και δάσκαλοι της Μεγ. Ελληνικής Σχολής Καστοριάς (c. 1890)
Το Παρθεναγωγείο της Καστοριάς
Το Νηπιαγωγείο της Καστοριάς
Αναμνηστική φωτογραφία μπροστά στο Παρθεναγωγείο της Καστοριάς
Εκδρομή του Γυμνασίου της Καστοριάς
Το Αρρεναγωγείο Κλεισούρας (1908)
Το Παρθεναγωγείο Κλεισούρας (1904)
Ο Κανονισμός του Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου Καστοριάς (1870)
