Νέος, ωραίος, κι ευγενής, ο Παύλος Μελάς υπήρξε σίγουρα από τις πιο εμβληματικές μορφές του Μακεδονικού Αγώνα. Ο θάνατός του στη Στάτιστα στις 13 Οκτωβρίου 1904 από μία και μοναδική σφαίρα Τούρκου αποτέλεσε σημείο καμπής του Αγώνα κι ανέδειξε το Μελά σε σύμβολο πατριωτισμού.
Δεν ήταν όμως ο θάνατος, αλλά οι ταφές του Παύλου Μελά εκείνες που αποτέλεσαν την κορύφωση του εν λόγω ιστορικού δράματος: Όπως παραδίδεται από επιστολή του ελληνοδιδασκάλου Βασιλείου Αγοραστού προς τον Ίωνα Δραγούμη, ο Μελάς ετάφη προσωρινά σε ασφαλές μέρος της Στάτιστας, προκειμένου η σωρός να διαφυλαχθεί από τα χέρια του Εχθρού. Οι συμμαχητές του απέστειλαν μεταμφιεσμένο άνδρα στη Στάτιστα, για να παραλάβει κρυφά και να μεταφέρει στο Πισοδέρι το σώμα του. Ενώ ο απεσταλμένος έχει αρχίσει την εκταφή του νεκρού, αναγγέλλεται ότι τουρκικό απόσπασμα κατευθύνεται στο χωριό. Ο άντρας αποφασίζει να αποκόψει την κεφαλή του Μελά και κατορθώνει να διαφύγει και να φθάσει στο Πισοδέρι έχοντας στο σακίδιό του την πολύτιμη κεφαλή. Η κεφαλή του Μελά ενταφιάζεται στο παρεκκλήσι της Αγ. Παρασκευής στο Πισοδέρι στις 18 Οκτωβρίου 1904. Σαράντα έξι χρόνια αργότερα, το 1950, το σκήνωμα και η κεφαλή του μεγάλου Μακεδονομάχου μεταφέρονται κι ενταφιάζονται οριστικά στην Καστοριά.
Ο Παύλος Μελάς θανατώθηκε μία φορά. Ετάφη, όμως, τρεις.
Η Κεφαλή, το πεζογράφημα του θεσσαλονικιού συγγραφέα, δημοσιογράφου και θεατρικού συγγραφέα Νίκου Μπακόλα, κυκλοφόρησε το 1994 από τις εκδόσεις Κέδρος.
Αφηγητής της ιστορίας ένας νεαρός άνδρας, στον οποίο ένα ηλικιωμένο ζευγάρι παραδίδει ένα χειρόγραφο με τον δίσημο, κεφαλαιογράμματο τίτλο «ΜΑΡΤΥΡΙΑ» προκειμένου να αξιολογήσει το περιεχόμενό του. Το χειρόγραφο, γραμμένο από κάποιον Κωνσταντίνο, έχει παραμείνει για χρόνια φυλαγμένο σε ένα μεταλλικό κουτί κι εξιστορεί την περιπέτεια του ιδίου του Κωνσταντίνου: ο άντρας αυτός επωμίστηκε τη μεταφορά της σωρού του Παύλου Μελά από τη Στάτιστα στο Πισοδέρι, και, κατά συνέπεια, υπήρξε η μυστηριώδης φυσιογνωμία που ευθύνεται για την τολμηρή πράξη της αποκοπής της κεφαλής του.
Με τεχνικές νεότερης πεζογραφίας, έναν έξοχο συνδυασμό κειμενικών αιτημάτων και εξωκειμενικών ιστορικών δεδομένων, κάνοντας λεπτή χρήση μίας μυθολογίας εθνικής αναφοράς, ο Νίκος Μπακόλας δε συνέθεσε ένα απλό μάθημα ιστορίας: συνέθεσε ένα περίτεχνο ιστορικό παιχνίδι.
Η εξιστόρηση του αφηγητή, ο οποίος καταφεύγει σε μία λεπτομερή αναφορά των συνθηκών υπό τις οποίες το χειρόγραφο έπεσε στα χέρια του, της δομής και ανάλυσής του, αλλά και του βίου του Κωνσταντίνου, σε συνδυασμό με την εγκιβωτισμένη μαρτυρία του τελευταίου (το χειρόγραφο του Κωνσταντίνου εντός της βασικής αφήγησης είναι μία χαρακτηριστική άσκηση mise en abyme), καταδεικνύουν περίτρανα ότι η ιστορία, η μυθοπλασία, και η λογοτεχνία μπορούν να αποτελέσουν έναν απολαυστικό συνδυασμό.
Όσο για τους επιφυλακτικούς της ιδίας της θεματικής: Ο Νίκος Μπακόλας αποφεύγει κάθε ευκολία εθνικισμού, ελληνοκεντρισμού και ορθοδοξίας. Κατά τη μακάβρια και σπουδαία αποστολή, μπροστά στα μάτια αλλά και μέσα στο μυαλό του γενναίου βορειοηπειρώτη μαχητή Κωνσταντίνου ζωντανεύουν εικόνες όπως το παράδοξο του Ζήνωνα του Ελεάτη, μάγισσες, αλλά κι ανύπαρκτοι εχθροί.
Μέσα σε 100 σελίδες, ο Νίκος Μπακόλας καταφέρνει να προσαρμόσει μία σημαντική στιγμή της Ελληνικής Ιστορίας στις συμβάσεις της λογοτεχνίας με τρόπο εξαιρετικό – και πολύ διασκεδαστικό.
Υ.Γ.: Το βιβλίο ήταν δώρο ενός καλού φίλου που θεώρησε ότι θα έπρεπε να μάθω περισσότερα για την ιστορία του τόπου του. Είχε δίκιο και τον ευχαριστώ: μέχρι να διαβάσω την Κεφαλή δεν είχα ιδέα για την αποκοπή της κεφαλής του Παύλου Μελά, αγνοούσα τη δραματική ιστορία των τριών ταφών του. Εκτός από το ίδιο το βιβλίο, τη θεματική και τις τεχνικές του, θαύμασα, για ακόμη μία φορά, το μεγαλείο της ιστορικής πληροφορίας.
Και κάτι ακόμα: Το βιβλίο αγοράστηκε από το Ραγιά, ένα από τα παλιότερα και πλέον ενημερωμένα βιβλιοπωλεία της Θεσσαλονίκης, το οποίο διατηρεί απόθεμα κάποιων εκδόσεων.
tovima.gr
