Στην εποχή που ζούμε ποιοί κάνουν το καλό; τί είναι καλό και πώς προσδιορίζεται;
Αν αγκιστρωθώ από τη Σωκράτεια ρήση “ἔστι τοῦτο, ὡς ἔοικεν, ἐν ἀνθρώπου φύσει, ἐπὶ ἃ οἴεται κακὰ εἶναι ἐθέλειν ἰέναι ἀντὶ τῶν ἀγαθῶν” εν συντομία “ουδείς εκών κακός” που αποκωδικοποιείται στο ότι κανένας άνθρωπος δεν ενεργει με κακή πρόθεση.
Στην ουσία ο Σωκράτης πίστευε ότι πράττουμε το κακό γιατί εκείνη τη στιγμή πιστεύουμε πως κάνουμε κάτι καλό. Πώς λοιπόν κάποιος μπορεί να σταματήσει να πράττει το κακό; Τι είναι αυτό που θα τον οδηγήσει στην επιλογή του καλού;
Ο Σωκράτης υποστήριζε ότι μόνο όταν γνωρίζουμε το πραγματικά καλό και το πραγματικά κακό κάτι που προσιδιάζει στην αντικειμενικότητα της αλήθειας, μπορεί να αποφεύγει κανείς το κακό, αναγνωρίζοντας τη γνώση αυτή ως αρετή. Βέβαια στον ισχυρισμό αυτό του Σωκράτη μπορούμε να αντιπαραθέσουμε παραδείγματα ανθρώπων που ενώ γνώριζαν πως αυτό που έπρατταν ήταν κακό, το έπρατταν.
Κατά τον Ιμμάνουελ Καντ, το αν θα πράξει ο άνθρωπος το καλό ή το κακό δεν εξαρτάται από τη γνώση του καλού και του κακού αλλά από τη βούληση του να πράξει το καλό για να αποφύγει το κακό.
Αναρωτιέμαι και εγώ εν έτη 2014 ποιοι κάνουν το καλό; τι είναι καλό, πώς προσδιορίζεται; Για μένα καλό είναι να ενεργείς με ανιδιοτέλεια με αγαθότητα, αγνότητα. Γιατί το καλό είναι αγνό και αθώο χωρίς αμετροέπεια. Πώς μπορείς να ενεργείς με αγαθότητα και αγνότητα όταν η πλειοψηφία ενεργεί με υπουλότητα, ιδιοτέλεια και σε πολλές περιπτώσεις κακία, φθόνο και ζήλια;
Όσο κι αν θες να ενεργείς αυθορμητα και καλοπροαίρετα υπάρχουν <φυσικά> εμπόδια. Χωρίς εφησυχασμό, χωρίς παρορμητισμό, χωρίς αγνότητα μπορείς να πράττεις το αντικειμενικά αληθινό αγαθό; Λυπάμαι παππούλη Σωκράτη θα συμφωνήσω με τον θείο Καντ. Πρέπει να θέλεις για να πράξεις το καλό και στις μέρες μας πρέπει να θέλεις πάρα πολύ, να θυσιάσεις πολλά και να αντισταθείς σε περισσότερα.
Και έτσι αναρωτιέται ο άνθρωπος <γιατί να πράξω το καλό, όχι το αγαθό καλό, το όποιο καλό, σε ένα κόσμο που ζει μέσα στο κακό;>. Και αυτό ολισθαίνει ακόμη περισσοτερο <γιατί να πιστεψω εσένα που ισχυρίζεσαι ότι θες να πράξεις το καλό;> και ύστερα μπαίνει και η ψυχολογία κινήτρων: τι θέλει από μένα αυτός; τι κίνητρο έχει; τι σκέφτηκε; τι έχει να κερδίσει;>. Τι έχει λοιπόν να κερδίσει ο πράττων το καλό;
Ζούμε στην εποχή της Καπιταλιστικής ιδεολογίας όλα λειτουργούν με βάση το κέρδος, το όφελος. Κι αν από πεποίθηση, από αξίες, από δική σου ιδεολογία θες να διαφέρεις πώς να σε πιστέψει κανείς που πόρρω απέχει από το δικό σου τρόπο θεώρησης; Αγαπητέ Καντ, στη δική σου εποχή πόσοι θέλαν να κανουν το καλό; Στη δική μου εποχή όσοι προσπαθούν αντιμετωπίζονται με βδελυγμία ενώ τους κοιτά κατάματα η σαθρότητα.
Κι ας έλεγε ο παππούς Σωκράτης “Χωρίς εξέταση μην τιμωρείς κανέναν” στη δική μας εποχή όλοι τιμωρούνται διά του ανοήτου λόγου και της άβουλης κριτικής σκέψης στο βωμό της ψευδοκουλτούρας. Και έτσι όπως ορθώνονται μπροστά σου τείχη που σε εγκλωβίζουν στην ανυπαρξία της επικοινωνίας, της εμπιστοσύνης, της άδολης αγάπης και συναδέλφωσης αναρωτιέσαι υπάρχει τελεικά το καλό;
Σε αυτό τον κόσμο πρέπει να επιβιώσουμε γνωρίζοντας και θέλοντας να πράξουμε το καλό, όχι το αντικειμενικά αληθινό αγαθό αλλά το καλό που θα το όριζα σύμφωνο με τις ηθικές αξίες, την παιδεία και την καλοπροαιρετότητα του καθενός. Όσο για την ανιδιοτέλεια μακρύς ο δρόμος. Θα αρκεστώ να κρατήσω την όψη καλού με ιδιοτελες κίνητρο την ήσυχη συνείδηση. Σας έπεισα;
Αριστονίκη Θεοδοσίου-Τρυφωνίδου MA, Msc, pgp Ψυχολόγος
