Καστοριανά καρναβάλια με ονομασία «Ραγκουτσάρια» – Η διαστρέβλωση ενός παλιού καστοριανού εθίμου (του Γιάννη Τσακιρίδη)

Τα “Ραγκουτσάρια” δεν ήταν καρναβάλια, αλλά ένα εθνικοθρησκευτικό δρώμενο, το οποίο εξαφανίστηκε μετά την απελευθέρωση της Καστοριάς το 1912

Οι όροι που χρησιμοποιούν τοπικά blogs και άλλοι συμπολίτες μας σχετικά με τα “Ραγκουτσάρια”, έχουν περισσότερο διακριτικό επιφανειακό χαρακτήρα “εμπορικής επωνυμίας” παρά ουσιαστικό. Οι περισσότεροι γνωρίζουν, ότι αν κάτι “πουλάει” σε αυτό το ετήσιο “invent” είναι η ονομασία και τα balkan ακούσματα, κατά τα άλλα αν αφαιρέσει κάποιος τα εν λόγω διακριτικά του συστατικά στοιχεία, η τέλεση του γεγονότος είναι απλά ο καρναβαλισμός, όρος υπερτοπικός και κοινός σε πολλά άλλα μέρη της Ελλάδας και του εξωτερικού.

Το θέμα όμως που πρέπει να διευκρινιστεί εύλογα, είναι ότι τα “Ραγκουτσάρια” δεν ήταν “Καρναβάλια”, αλλά ένα ευσεβές εθνικο-θρησκευτικό δρώμενο, το οποίο μετά την απελευθέρωση της Καστοριάς το 1912 εξαφανίστηκε. Οι ραγκουτσαραίοι, ντυμένοι εύζωνες πολεμιστές κρατώντας μαχαίρια και σπαθιά αλλά και κάθε είδους όπλα, που παρέπεμπαν στον νεοαρματολισμό και τον εθνικό αλυτρωτισμό, πραγματοποιούσαν έρανο για τις ενορίες τους, σε μπουλούκια δηλ. ομάδες μαζί με τον αρχηγό τους και τα υπόλοιπα μέλη της ενορίας τους. Δεν ήταν καρναβαλιστές. Είχαν την αποδοχή της Εκκλησίας και κάθε χρόνο των Φώτων, (πριν το 1900 1η Ιανουαρίου τελούνταν τα Ραγκουτσάρια), λάμβαναν την ευλογία του εκάστοτε μητροπολίτη, όπου με συνοδεία παραδοσιακών οργάνων, ζουρνάδων και νταουλιών, γυρνούσαν στις γειτονιές της Καστοριάς και συγκέντρωναν χρήματα για τις εκκλησιές τους.

Τα “Ραγκουτσάρια” δεν είναι “Καρναβάλια”, όμως είναι ένα ξεχασμένο δρώμενο της παλιάς Καστοριάς, που αξίζει να αναβιωθεί. Ρογκατσάρια, λεγόταν και το δρώμενο του Άργους Ορεστικού (Χρούπιστα), που και αυτό με την πάροδο του χρόνου εξαφανίστηκε και αντικαταστάθηκε με αυτό που λέμε σήμερα “Καρναβάλια” και είχε την ίδια εθιμική επιτέλεση με τα Ραγκουτσάρια της Καστοριάς. Δυστυχώς σήμερα η Καστοριά γλεντάει ένα καρναβαλικό γεγονός με την ονομασία ενός εξαφανισμένου δρώμενου, αγνοώντας την πραγματική λαογραφία και το ιστορικό παρελθόν της λιμναίας πόλης. Η μόνη μέρα που ουσιαστικά ήταν πιο απελευθερωμένη και εύθυμη, ήταν η μέρα της “Παταρίτσας”, όπου πραγματοποιούνταν ένα μεγάλο αστικό οικιακό γλέντι, με διακριτικές μεταμφιέσεις και σάτιρα, όχι όμως και “καρναβαλισμό”. Τέλος, ονομασία “Καρναβάλια” για τα χειμερινά δρώμενα της πόλης δεν υπήρχε ποτέ στη πόλη της Καστοριάς, ως τα μέσα του 19ου αι.

Με το πέρασμα των χρόνων ξενικά στοιχεία, υπερτοπικά-δυτικά, αλλοίωσαν των χαρακτήρα των εθίμων της Καστοριάς, δημιουργώντας ουσιαστικά μια “νέα παράδοση”. Θεωρώ μεγάλο ιστορικό λάθος των εκάστοτε τοπικών αρχών που δεν μερίμνησαν ποτέ να γίνει μια συστηματική έρευνα και καταγραφή των εθίμων του τόπου μας, διασφαλίζοντας το ιστορικό τους παρελθόν και συλλογική μνήμη, προστατεύοντάς τα συγχρόνως από κάθε είδους διαστρέβλωση, προπαγάνδα και επιβουλή.

Γιάννης Τσακιρίδης
Μουσικολόγος του Ελληνικού Λαϊκού Πολιτισμού
Πρόεδρος της Ακαδημίας Γραμμάτων & Τεχνών Καστοριάς “Θωμάς Μανδακάσης”
Ερευνητής Τοπικής Ιστορίας και Λαογραφίας της Καστοριάς

Στη φωτογραφία εικονίζεται ο αδερφός της προγιαγιάς μου Αθηνάς Παπαδίσκου-Χατζηγιάννη, ο Αργύρης Παπαδίσκος (καστοριανός λογοτέχνης), μεταμφιεσμένος σε Ραγκουτσάρι, αρχές τις δεκ. του 1900