Οι αγώνες των γυναικών για ισότητα ήταν και είναι αμέτρητοι, με θύματα, πόνο και διώξεις. Τις τελευταίες δεκαετίες, ειδικά στη Δύση, μετά από νομοθετικές πρωτοβουλίες των κυβερνήσεων και παρεμβάσεις διεθνών οργανισμών υπάρχει η πεποίθηση ότι η ισότητα των δύο φύλων έχει επιτευχθεί.
Μάλιστα, αν σταθεί κανείς μόνο στους νόμους και στα έγγραφα θα πιστέψει ότι η γυναίκα σήμερα έχει περισσότερα δικαιώματα από τον άνδρα. Αυτά στα χαρτιά. Η πραγματικότητα δυστυχώς είναι διαφορετική και πολλές φορές πιο σκληρή και από τα στερεότυπα που επέβαλαν οι ανδροκρατούμενες κοινωνίες και που κυριάρχησαν για αιώνες.
Δεν είναι τυχαίο ότι η ισότητα των φύλων στην εργασία, την εκπαίδευση, τον έρωτα, τον ελεύθερο χρόνο ή ακόμη και στην ηγεσία δίνει την αίσθηση ότι αποτελεί παραχώρηση των ανδρών, πως οφείλεται στην γενναιοδωρία τους… Ακόμη και το δικαίωμα ψήφου δόθηκε από τους άνδρες, μένοντας στο σκοτάδι οι σκληροί αγώνες των γυναικών.
Παγκόσμιο πρόβλημα
Η πρόσφατη ανακοίνωση του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου για την Ισότητα των Φύλων (EIGE) που έθεσε την Ελλάδα στην τελευταία θέση του Δείκτη Ισότητας των Φύλων στην ΕΕ, μπορεί να καταδείξει μέρος της κατάστασης που επικρατεί. Σύμφωνα με την ευρωπαϊκή έκθεση, η Ελλάδα βρίσκεται στην τελευταία θέση με 50 βαθμούς (άριστα το 100) και πρώτη η Σουηδία με 82,6 βαθμούς.
Οι μετρήσεις έγιναν στον τομέα της εργασίας, στον τομέα των χρημάτων και την πρόσβαση σε οικονομικούς πόρους, στον τομέα της γνώσης και του χρόνου (οικιακή εργασία, κοινωνικές δραστηριότητες), στον τομέα της εξουσίας (θέσεις λήψης αποφάσεων σε πολιτική, οικονομία κλπ), καθώς και στον τομέα της υγείας – το μοναδικό που η Ελλάδα βρίσκεται κοντά στον υψηλότερο μέσο όρο.
Το 1,5% των γυναικών ηλικίας 16-79 ετών έπεσε θύμα σωματικής επίθεσης, το 3% ανέφερε κάποιο σεξουαλικό έγκλημα που τελέστηκε σε βάρος της, το 45% δέχθηκε σεξουαλική επίθεση από οικείο πρόσωπο ή το σύζυγο. Όχι, τα στοιχεία, που είναι πρόσφατα, δεν αφορούν την Ελλάδα, αλλά τη… Σουηδία, που θεωρείται το κράτος που έχει κάνει τα πάντα για τη χειραφέτηση της γυναίκας.
Περίπου την ίδια εποχή, στην Ελλάδα, στο πλαίσιο πανευρωπαϊκής έρευνας που διεξήγαγε ο European Union Agency for Fundamental Rights, το 19% των γυναικών έχουν υποστεί σωματική και/ή σεξουαλική βία από νυν ή πρώην σύντροφο ή άλλο πρόσωπο από τα 15 έτη και μετά. Το 15% των γυναικών υπέστησαν οποιασδήποτε μορφής σεξουαλική παρενόχληση το έτος που προηγήθηκε της έρευνας, ενώ το 25% είχαν εμπειρία σωματικής, σεξουαλικής ή ψυχολογικής βίας πριν από τα 15 έτη.
Το Αθηναϊκό -Μακεδονικό Πρακτορείο ειδήσεων ζήτησε από τρεις γυναίκες να μιλήσουν για την ισότητα των φύλων. Την ηθοποιό και σκηνοθέτιδα Κάτια Γκουλιώνη, η οποία στέκεται στο πρόβλημα της σεξουαλικής παρενόχλησης, στο «μηχανισμό του φόβου» και «τη νόσο του κλειστού στόματος» και παρατηρεί, με αφορμή την υπόθεση του Αμερικανού παραγωγού Χάρβεϊ Γουάινστιν, ότι 30 φαινομενικά χειραφετημένες γυναίκες ηθοποιοί φοβόντουσαν για τόσα πολλά χρόνια να μιλήσουν για τη σεξουαλική παρενόχληση που δέχτηκαν απ’ αυτόν.
Την γιατρό στο Δημόσιο Σύστημα Υγείας, Μαρία Ζύγα, η οποία περιγράφει μία συνηθισμένη μέρα μιας εργαζόμενης γυναίκας, σπίτι, παιδιά, απαιτητική εργασία, που ξεκινά στις έξι το πρωί και τελειώνει – αν τελειώνει- στις 12 το βράδυ και την πανεπιστημιακό Δήμητρα Κογκίδου, που επέβαλε την προσφώνηση «κοσμητόρισσα» και όχι «κυρία κοσμήτωρ» ή «η κοσμήτορας», η οποία μιλάει για την ανισότητα στον εργασιακό χώρο, αλλά και για τη μάχη που δίνει για την καταπολέμηση του σεξισμού σε πολλά επίπεδα.
Δήμητρα Κογκίδου: Η πανεπιστημιακός που επέβαλε την προσφώνηση «κοσμητόρισσα»
«H κρίση και οι πολιτικές λιτότητας “βλάπτουν σοβαρά” την ισότητα των φύλων» σχολιάζει την τελευταία θέση της Ελλάδας στον Δείκτη Ισότητας των Φύλων του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου για την Ισότητα των Φύλων (EIGE), μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η καθηγήτρια και πρόεδρος της Επιτροπής Φύλου και Ισότητας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Δήμητρα Κογκίδου.
«Δεν έχω εκπλαγεί με τα στοιχεία καθώς ήταν αναμενόμενα και με βάση προηγούμενες εκθέσεις», λέει χαρακτηριστικά στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η κ. Κογκίδου, τονίζοντας ιδιαίτερα έναν από τους τομείς που συμπεριλαμβάνονται στον Δείκτη Ισότητας των Φύλων και αφορά στο χάσμα μεταξύ της εκπροσώπησης των γυναικών και των ανδρών στις διαδικασίες λήψης πολιτικών, κοινωνικών και οικονομικών αποφάσεων.
«Επιλέγω αυτόν τον τομέα για να εντάξω τη διήγησή μου για το αν έχω βιώσει ανισότητα στον εργασιακό μου χώρο και αν υπάρχει πρόοδος, σε ζητήματα ισότητας σε αυτό το πλαίσιο, καθώς είμαι καθηγήτρια στο ΑΠΘ εδώ και πολλά χρόνια και είχα υψηλές διοικητικές θέσεις. Στη βαθμίδα της καθηγήτριας ένοιωσα αρκετή μοναξιά καθώς οι γυναίκες υποεκπροσωπούνταν στις υψηλές βαθμίδες (όταν εκλέχθηκα καθηγήτρια ήμασταν 10% οι γυναίκες στα ΑΕΙ, τώρα βελτιώθηκε λίγο η αναλογία)», λέει.
Και προσθέτει: «Όταν ήμουν Κοσμητόρισσα η μοναξιά ήταν μεγαλύτερη -αν και δεν ένοιωθα άβολα -καθώς οι γυναίκες πανεπιστημιακοί έχουν μικρή εκπροσώπηση στην διοικητική ιεραρχία (στο μισό της θητείας μου ήμασταν δύο γυναίκες και μετά ήμουν μόνη). Δεν είναι τυχαίο ότι αν και είχα διοικητικές θέσεις και εμπειρία από πριν, όταν εκλέχθηκα κοσμητόρισσα δεν έλειψαν οι “νουθεσίες” από άλλους έμπειρους στα διοικητικά συναδέλφους στο πανεπιστήμιο για το πώς θα πρέπει να ασκώ το ρόλο μου. Ακόμα και ότι δεν πρέπει να ασχολούμαι με ΛΟΑΤΚΙ ζητήματα άκουσα γιατί αυτό μειώνει το κύρος μου. “Δεν φθάνει που ασχολείσαι με τα φεμινιστικά, ασχολείσαι και με?.” (δεν θέλω να αναπαράγω κακοποιητικό λόγο για την ομάδα αυτή. Αρκετός τέτοιος λόγος ακούστηκε πρόσφατα με το νομοσχέδιο για την νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου των τρανς ανθρώπων)».
Σύμφωνα μάλιστα με την κ. Κογκίδου, δεν είναι τόσο εύκολη η καταγγελία κακών πρακτικών ή σεξιστικών από μια μη ισχυρή θέση. «Πολλές γυναίκες», εξηγεί, «πληρώνουν και κόστος σιωπής για την ακαδημαϊκή τους εξέλιξη».
«Οι γυναίκες πανεπιστημιακοί λειτουργούμε σε μια δομή που είναι ανδροκεντρική και η υποεκπροσώπηση στη διοίκηση κάνει τη σιωπή πιο ηχηρή» συμπληρώνει η κ. Κογκίδου η οποία ως τέως Κοσμητόρισσα της Παιδαγωγικής Σχολής του ΑΠΘ είχε πρωτοχρησιμοποιήσει και κατάφερε να μη ξενίζει τόσο ο τίτλος «κοσμητόρισσα».
«Βέβαια, δεν ήταν μόνον ο τίτλος, αλλά συνοδευόταν και με τη χρήση μη σεξιστικής γλώσσας από εμένα και από την Κοσμητεία, αλλά και γενικότερα με τη χρήση έμφυλων πολιτικών για την καταπολέμηση του σεξισμού σε πολλά επίπεδα» καταλήγει.
Κάτια Γκουλιώνη: Η ισότητα που αποθεώνει την ανισότητα
«Τα παραδείγματα που προκύπτουν από την ανισότητα των δύο φύλων είναι τόσο πολλά που βομβαρδίζουν την έκφραση και την διατύπωση τους. Κάπως έτσι λειτουργεί η τρομοκρατία, η λογοκρισία, η αγκύλωση. Λέξεις γένους θηλυκού.? Όμως ο φόβος που προκύπτει από αυτές είναι γένους αρσενικού», λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η κ. Γκουλιώνη.
Και προσθέτει: «Ποιον όμως ενδιαφέρει η γραμματική σε μια εποχή τόσων ανισοτήτων και διαχωρισμών; Αρνούμαι να φιλτράρω μέσα από το επάγγελμα μου την ανισότητα των δύο φύλων γιατί αυτός είναι ένας ακόμη διαχωρισμός που μου κρύβει την ουσία του μηχανισμού του φόβου. Ήδη η διαδρομή μέχρι τη δουλειά μου με έχει κάνει να συνηθίσω τον φόβο».
Όπως λέει η κ. Γκουλιώνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ «το παράδειγμα του παραγωγού Χάρβεϊ Γουάινστιν μας δείχνει ότι 30 φαινομενικά χειραφετημένες γυναίκες φοβόντουσαν για τόσα πολλά χρόνια να μιλήσουν για την σεξουαλική παρενόχληση που δέχτηκαν. Η νόσος του κλειστού στόματος. Αυτές οι γυναίκες εξ αιτίας του φόβου τους, προκαλούν την νόσο όσο και ο θύτης τους. Το ζήτημα λοιπόν δεν είναι η εξειδίκευση ή τα παραδείγματα, αλλά να βρούμε τη ρίζα αυτού ακριβώς του φόβου που δεν μας επιτρέπει ούτε καν να μιλήσουμε για την ανισότητα».
Μαρία Ζυγά: Οι γυναίκες συνεχίζουμε να διεκδικούμε καλύτερη θέση
«Κάποιοι ρόλοι δεν «απεμπολούνται» από τη γυναικεία φύση ακόμα και σε συνθήκες ισότητας. Μπροστά στη νέα χιλιετία η Ελληνίδα γυναίκα συνεχίζει να «διεκδικεί», τη θέση που της αξίζει, σε ένα κλίμα με μικρές ανισότητες ίσως ανεπαίσθητες σε βάρος της χωρίς την ασφυξία των τελευταίων δεκαετιών».
Η γιατρός στο Δημόσιο Σύστημα Υγείας Μαρία Ζυγά, εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ότι η γυναικεία παρουσία ενδυναμώθηκε τα τελευταία χρόνια ως αποτέλεσμα των αυξημένων προσδοκιών του γυναικείου φύλου.
«Στον τομέα της Υγείας και σε σχέση με τις παραμέτρους της έρευνας, δεν θα έλεγα ότι αφορούν μόνο τη γυναίκα, καθώς η παρατεταμένη οικονομική κρίση είχε επιπτώσεις και στις παρεχόμενες υπηρεσίες υγείας», λέει.
Και προσθέτει: «Το ζήτημα δεν είναι οι νόμοι, αλλά συμπεριφορές και νοοτροπίες για το ρόλο της γυναίκας, που δυστυχώς υπάρχουν και στην ελληνική κοινωνία ευτυχώς εκφράζονται από μικρό αριθμό».
Σύμφωνα με τη γιατρό «οι προβληματικοί τομές είναι ο τομέας του χρόνου και της εξουσίας. Οκτώ και τέταρτο το πρωί. Λευκές ρόμπες μπερδεμένες στο διάδρομο των ιατρείων. Μία νέα μέρα ξεκινά με τις ίδιες απαιτήσεις όπως και οι προηγούμενες. Το μεσημέρι συνήθως οι μαμάδες τρέχουμε να πάρουμε τα παιδιά από το σχολείο, φαγητό που ετοιμάζει κατά 99% η «γυναίκα», διάβασμα των παιδιών, δουλειές στο σπίτι».
Όπως λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η κ. Ζυγά «η μέρα ξεκίνησε στις 6 το πρωί και τελειώνει στις 12 το βράδυ. Αναλογίζεσαι απλώς ότι δεν έκανες κάτι για τον εαυτό σου, αλλά δυστυχώς και αύριο έτσι θα είναι. Αυτός είναι για μένα ο πιο προβληματικός τομέας καθώς η Πολιτεία δεν έχει δημιουργήσει εκείνες τις υποστηρικτικές δομές που θα επέτρεπαν στη γυναίκα να έχει ελεύθερο χρόνο, για να συνεχίσει τις σπουδές της, να συνδικαλιστεί κλπ. Συνήθως οι γυναίκες μένουν «πίσω» επαγγελματικά ή συμβιβάζονται με κάτι λιγότερο, προκειμένου να μπορούν να ανταποκριθούν στους ρόλους της μητέρας, της συζύγου της νοικοκυράς».
Και καταλήγει λέγοντας: «Οι γυναίκες συνεχίζουμε να διεκδικούμε καλύτερη θέση».
Για το ρεπορτάζ: Ν. Μπακοπούλου, Ν. Καραθάνου, Ε. Φουσέκη, Χ. Αναγνωστάκης
ΑΠΕ
