Είναι ο δρόμος που συνέδεσε τον Λούις Αρμστρονγκ με τον Μπι Μπι Κινγκ και τον Ελβις Πρίσλεϊ με τον Μπομπ Ντίλαν. Είναι το απόλυτο ταξίδι στις λεωφόρους της αμερικανικής μουσικής που σε φέρνει από τη Νέα Ορλεάνη μέχρι τη Γρέισλαντ και από τα χρόνια της δουλείας στην εποχή των μεγάλων δισκογραφικών εταιρειών.
Νέα Ορλεάνη: H ζωή στη Dixieland
«Οικογένειες μαύρων ζούσαν εδώ μέχρι το 1977» είπε ο ξεναγός καθώς περπατούσε σε μια από τις παλιές φυτείες δούλων στα περίχωρα της Νέας Ορλεάνης. «Εννοείτε μέχρι το 1877» τον διόρθωσα. «Όχι, κύριε. Εννοώ μέχρι το 1977… Έπαιρναν ένα μισθό πείνας και συνέχιζαν να ζουν σαν σκλάβοι σε αυτές τις καλύβες».
Περπατώντας στη Νέα Ορλεάνη, ρημαγμένη από τους τουρίστες και τους τυφώνες, φαντάζεσαι τα καράβια που κατέβαζαν τους σκλάβους από την Αφρική. Σχεδόν τους βλέπεις, στα μέσα του 19ου αιώνα, να μαζεύονται κάθε Κυριακή στην πλατεία Κόνγκο και να παίζουν αφρικανικές μελωδίες. Και δίπλα τους να περνούν οι τοπικές αμερικανικές μπάντες για να ενώσουν τους ήχους τους και να γεννήσουν ύστερα από μερικές δεκαετίες την περίφημη Dixieland Jazz – για ένα ατύχημα της ιστορίας η λέξη προέρχεται από το όνομα του δουλέμπορου Τζόναθαν Ντίξι. Με αυτή τη τη μουσική παράδοση, η οποία θα εμπλουτιστεί περαιτέρω με τους ήχους της ragtime αλλά και τη μουσική των κρεολών, η πόλη θα γεννήσει κολοσσιαία ονόματα όπως ο Λούις Αρμστρονγκ και ο Σίντνει Μπεσέ
Η αποικιακή αρχιτεκτονική της Νέας Ορλεάνης σε βοηθά να ξεκινάς τέτοια φανταστικά ταξίδια στην ιστορία. Αρκεί να μην κοιτάζεις τους σύγχρονους Αμερικανούς και ξένους τουρίστες που κάνουν την πόλη να θυμίζει το φαλιράκι της Ρόδου. Παχύσαρκοι και μεθυσμένοι περιφέρουν τη μιζέρια τους προσποιούμενοι ότι ζουν κάτι από το θρύλο του παρελθόντος. Μόνο που, όπως θα τους έλεγε και ο BB.King, «The thrill is gone, baby».
Η μαγεία της πόλης βέβαια δεν έχει χαθεί ολοκληρωτικά. Αρκεί να εντοπίσεις τους μικρούς θύλακες όπου κατοικοεδρεύει. Μπορείς ακόμη να καθίσεις για καφέ στο ηλικίας δυο αιώνων Café du Monde, δίπλα στη θάλασσα, και στη συνέχεια να ξεκινήσεις τη βόλτα σου προς την Jackson Square και τον καθεδρικό του St Louis. Από εκεί βρίσκεσαι ήδη στην καρδιά της γαλλικής συνοικίας (French Quarter) και της περίφημης οδού Bourbon. Εδώ το αρχιτεκτονικό στυλ των Γάλλων και Ισπανών αποικιοκρατών δίνει άνισες μάχες με το κιτς της αμερικανικής αυτοκρατορίας. Όταν αισθάνομαι ότι το δεύτερο απειλεί να με καταπιεί μπαίνω στο περίφημο Preservation Ηall για την πιο αυθεντική τζαζ εμπειρία της πόλης. Χωρίς air-condition, στριμωγμένος ανάμεσα σε αγνώστους καταλαβαίνεις γιατί η τζαζ ή μπλουζ και τα ρεμπέτικα δεν χώρεσαν ποτέ σε σαλόνια και σε συναυλιακούς χώρους.
Φεύγοντας από την Νέα Ορλεάνη, κάνω μια μικρή παράκαμψη στις συνοικίες των μαύρων που χτυπήθηκαν περισσότερο από τον τυφώνα Κατρίνα. Σαν να μην πέρασε μια ημέρα. Κατεστραμμένες στέγες και σκιασμένες σημαίες κυματίζουν ακόμη. Οι απόγονοι των σκλάβων είναι οι σημερινοί απόκληροι του αμερικανικού ονείρου. Αρκετοί μετανάστευσαν μετά των τυφώνα σε πόλεις όπως το Μέμφις και το Νάσβιλ. Όπως είχε μεταναστεύσει πριν από δεκαετίες και η μουσική τους. Τους ακολουθώ παίρνοντας τη θρυλική διαδρομή του Route 61.
Μέμφις: The thrill is… here
Το αυτοκίνητο σταματημένο στον παράδρομο της εθνικής. Τα χέρια κολλημένα στο τιμόνι. Ένας μαύρος αστυνομικός πλησιάζει με το χέρι στην λαβή του όπλου του. Το κασετόφωνο παίζει ακόμη τραγούδια από το άλμπουμ Route 61 Revisited του Μπομπ Ντίλαν. Τίποτα όμως δεν θυμίζει το πνεύμα της αμφισβήτησης στο οποίο μεγάλωσε ο Ντίλαν αλλά ούτε και τον φυλετικό πόλεμο της δεκαετίας του ’60. Όλα γίνονται τυπικά και εγώ συνεχίζω – κατά 170 δολάρια φτωχότερος – για το Μέμφις, την πόλη στην οποία ανδρώθηκε η Μπλουζ και γεννήθηκε η ροκ εν ρολ.
Εδώ ένωναν τις πολιτισμικές τους δυνάμεις οι αποτυχημένοι αγρότες και οι ελεύθεροι σκλάβοι στα τέλη του 19ου αιώνα για να δημιουργήσουν μπλουζ και γκόσπελ ύμνους.
Το Μέμφις έχει μια τρομακτική ικανότητα να παίζει με την ιστορία και η ιστορία του έχει παίξει αρκετά άσχημα παιχνίδια. Η πόλη που πήρε το όνομά της από τη Μέμφιδα της αρχαίας Αιγύπτου (ίσως επειδή βρισκόταν κοντά στον Μισισιπή όπως και η Μέμφιδα στο Νείλο) υπήρξε κέντρο φυλετικών ταραχών καθ όλη τη διάρκεια της δεκαετίας του ‘50 και του ’60. Στο ξενοδοχείο Λορέιν, που σήμερα λειτουργεί ως μουσείο για τα δικαιώματα του πολίτη, έπεσε νεκρός πριν από σαράντα χρόνια ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ. Καθώς σωριαζόταν στο διάδρομο του δωματίου 306, γύρισε στον μουσικό Μπεν Μπραντς και του ψιθύρισε: «Σήμερα το βράδυ να παίξεις το Take My Hand Precious Lord. Και να το παίξεις όσο καλύτερα μπορείς. Ακούς;».
Σήμερα η μπλουζ καρδιά της πόλης χτυπά στην περίφημη Beale street, μια λωρίδα γης μεταξύ της 2ης και της 4ης λεωφόρου. Τα βράδια δεκάδες μαγαζιά με τεράστιες επιγραφές νέον προσφέρουν εξαιρετική ζωντανή μουσική και ένα διαρκές φεστιβαλικό κλίμα. Ο δρόμος είναι εξίσου γεμάτος με την Νέα Ορλεάνη αλλά η πόλη αντιστέκεται σθεναρά στην εμπορευματοποίηση. Την ημέρα, στον ίδιο δρόμο, μικρά συγκροτήματα παίζουν στα πεζοδρόμια ή στο ειδικά διαμορφωμένο αμφιθέατρο του Pespsi – Cola Pavilion (ε, μια μικρή εμπορευματοποίηση ίσως και να υπάρχει τελικά).
Αν έχεις όμως χρόνο για να επισκεφτείς μόνο ένα «μνημείο» στο Μέμφις αυτό θα είναι το Sun Studio – ίσως η διασημότερη δισκογραφική εταιρεία στην ιστορία.
Οι ιδιοκτήτες του σημερινού μουσείου υποστηρίζουν με ύφος σαράντα καρδιναλίων ότι «αν η μουσική ήταν θρησκεία, το Μέμφις θα ήταν η Ιερουσαλήμ και το Sun Studio ο πιο ιερός ναός της». Και το πρόβλημα είναι ότι έχουν απόλυτο δίκιο. Εδώ ηχογραφούσε τους δίσκους του ο Μπι Μπι Κινγκ και ο Τζόνι Κας. Σκληροί ήχοι R&B και country οι οποίοι το πρωινό της 3ης Μαρτίου του 1951 μετεξελίχθηκαν στο πρώτο ροκ εν ρολ σινκλ της ιστορίας – το Rocket 88 του Τζάκι Μπρένστον. Στο ίδιο κτίριο έφτασε μια ημέρα και ένας 18χρονος με την απαίτηση να ηχογραφήσει ένα κομμάτι που μόλις είχε γράψει για τη μητέρα του. «Τι είδος μουσική θυμίζει το τραγούδι σου» τον ρώτησε ο ηχολήπτης. «Δεν θυμίζει τίποτα» του απάντησε ο Ελβις Πρίσλει και ξεκίνησε να παίζει ένα… επιεικώς απαράδεκτο τραγούδι. Έπρεπε να περάσουν αρκετοί ακόμη μήνες έως ότου ο μικρός Έλβις, απογοητευμένος από τις μουσικές του επιδόσεις, θα αποφάσιζε να αντιγράψει ένα παλιό ρυθμό των μπλουζ.
Και οι ιδιοκτήτες του Sun Studio κατάλαβαν εκείνη την ημέρα ότι είχε έρθει η στιγμή να πουλήσουν τη ψυχή τους στο διάολο. Για την ακρίβεια να πουλήσουν τον μουσικό πολιτισμό των μαύρων στο λευκό ακροατήριο.
Γκρέισλαντ
Μια μικρή παράκαμψη από το Μέμφις στο route 51 σε φέρνει στην μουσική καρδιά της Αμερικής του 20ου αιώνα. Τρία χιλιόμετρα δρόμου που έχουν μετονομαστεί σε λεωφόρο Έλβις Πρίσλεϊ σε οδηγούν στη Γκρέισλαντ. Τρια χιλιόμετρα στα οποία συναντάς αυτοκίνητα με σωσίες του «βασιλιά» και αυτοκόλλητα για τα «αγόρια» μας που πολεμούν στο Ιράκ.
Η έπαυλη της Γκρέισλαντ είναι αυτό ακριβώς που θα περίμενες να χτίσει ένας 22χρονος δισεκατομμυριούχος σταρ στην Αμερική του ‘50. Είναι ο απόλυτος ορισμός του κιτς. Οι κολόνες κορινθιακού ρυθμού στην είσοδο της έπαυλης σε προδιαθέτουν για το τι θα ακολουθήσει στα 23 δωμάτια και τις οκτώ τουαλέτες του κτιρίου. Το δωμάτιο «ζούγκλα» με τα πλαστικά φυτά και τον εσωτερικό καταρράκτη είναι ενδεικτικό για το πολιτισμικό σοκ που περιμένει κάθε ευρωπαίο επισκέπτη.
Νάσβιλ Μπότες σπιρούνια και καυτές σέλες
Αν και θεωρητικά δεν ανήκει στη διαδρομή του Route 61, θα αποτελούσε τραγική παράλειψη να βγάλουμε το Νάσβιλ από τη λεωφόρο της αμερικανικής μουσικής. Εδώ όπου οι μελωδίες των σκλάβων δίνουν τη θέση τους στη country μουσική των redneck (κοκκινολέμηδες). Για τους περισσότερους Αμερικανούς ο όρος redneck περιγράφει τους απολίτιστους χωριάτες ο λαιμός των οποίων κοκκινίζει από την παραμονή του στο ύπαιθρο. Πολύ πιο πιθανό είναι το σενάριο που θέλει τους «κοκκινολέμηδες» απογόνους κάποιας ευρωπαϊκής σέκτας που φορούσε κόκκινα φουλάρια για να διακριθεί από την αγγλικανική εκκλησία.
Όσο αμφιλεγόμενη είναι η ετυμολογία του Redneck άλλο τόσο μπερδεμένη είναι και η μουσική καρδιά του Νάσβιλ. Η φολκ παράδοση της περιοχής προέρχεται ουσιαστικά από ευρωπαϊκά κελτικά φύλλα που μετακινήθηκαν προς την Αμερική. Πίσω από τις νότες όμως ίσως αναγνωρίσεις ακόμη και το ρυθμό των γκόσπελ. Ο Έλβις Πρίσλει και ο Τζόνι Κάς λειτουργούν ως ομφάλιος λώρος με το Μέμφις.
Μόνο που σε αυτή τη μητρική σύνδεση κανείς δεν ξέρει σε ποια άκρη βρίσκεται το παιδί και σε ποια η μητέρα. Αν ξεκινήσεις τη βόλτα σου νυχτερινό Νάσβιλ περιπλανώμενος στα μαγαζιά που παίζουν ζωντανά country θα σχηματίσεις, δικαίως, την άποψη ότι η πόλη κινείται στο τρίπτυχο «μπότες, σπιρούνια και καυτές σέλες». Την ημέρα όμως το Νάσβιλ έχει πολύ περισσότερα να προσφέρει.
Προκειμένου να διατηρήσουν τον τίτλο της «Αθήνας του Νότου» οι κάτοικοι μπήκαν στον κόπο να κατασκευάσουν ήδη από το 1897 ένα ακριβές αντίγραφο του Παρθενώνα (εάν αναρωτηθήκατε ποτέ γιατί η διεύθυνση www.parthenon.org σε οδηγεί στην πολιτεία του Τενεσί και όχι στην Αττική). Ελληνικού ρυθμού είναι όμως και το εντυπωσιακό καπιτόλειο του Νάσβιλ το οποίο, παραδόξως, δένει αρμονικά με τα σύγχρονα κτίρια στο κέντρο της πόλης.
Δυστυχώς, η ελληνολατρία του Νάσβιλ δεν προσέφερε μόνο εντυπωσιακές κτιριακές κατασκευές αλλά και ορισμένα πολιτικά και κοινωνικά τέρατα. Η διαβόητη οργάνωση Κου Κλουξ Κλαν δημιούργησε το όνομά της συνδυάζοντας την ελληνική λέξη κύκλος με το αγγλικό clan (πατριά, φυλή) και πραγματοποίησε το πρώτο της συνέδριο στο Νάσβιλ. Η οργάνωση που αρχικά πρόσκεινταν στο Δημοκρατικό κόμμα εξαπλώθηκε σε ολόκληρο τον αμερικανικό νότο δημιουργώντας ένα καθεστώς τρόμου. Μια φρικτή αλλά και συναρπαστική ιστορία την οποία διηγείται το μουσείο της πολιτείας του Τενεσί, δίπλα στο καπιτώλιο. «Μην νομίζετε ότι εξαφανίστηκαν» μας είπε ένας από τους μαύρους φύλακες του μουσείου. «Έβγαλαν τις λευκές στολές και τις κουκούλες, φόρεσαν γραβάτες και κρύφτηκαν σε ψηλά κτίρια με γραφεία».
Άρης Χατζηστεφάνου
