Οι ρίζες της ιδεολογίας, των ΕΝ.ΔΗΜΟ. μας πάνε πολύ πίσω, στην αρχαία Αθήνα
Κι αν αυτό θέλουμε να το “τοπικοποιήσουμε” μπορεί να υπάρχει ιδεολογία πίσω από μια δημοτική παράταξη;
Ήρθε ο καιρός να δούμε περισσότερο βαθιά αυτό που εκφράζουν οι ΕΝ.ΔΗΜΟ. εδώ και τρία περίπου χρόνια στο δημοτικό μας συμβούλιο.
Οι ρίζες της ιδεολογίας, μας πάνε πολύ πίσω. Και συγκεκριμένα στην αρχαία Αθήνα. Η αρχαία Αθήνα λάμπει σαν ένας φάρος καινοτόμων επιτευγμάτων μέσα στο ιστορικό σκοτάδι των αιματηρών κατακτήσεων και της ανθρώπινης ματαιοδοξίας. Δεν ισχύει αυτό για άλλες πόλεις-κράτη (όπως συνηθίζουμε να τις αποκαλούμε σήμερα, μιας και η “πόλις” είναι μάλλον αντιφατικό στο “κράτος”). Μόνο στην αρχαία Αθήνα δημιουργήθηκε φιλοσοφία, επιστήμη, θέατρο, ποίηση, κωμωδία. Οι άλλες πόλεις-κράτη της αρχαίας Ελλάδας με τίποτα δεν μπορούν να συγκριθούν στην ποιότητα του πολιτισμού με την αρχαία Αθήνα.
Ποιος ήταν λοιπόν ο καταλύτης για όλα αυτά τα επιτεύγματα των Αθηναίων;
Το πολίτευμα. Η δημοκρατία!
Μόνο μέσα σε ένα πλαίσιο δημοκρατίας μπορούν οι κοινωνίες να προοδεύσουν, όμως από την άλλη μια δημοκρατία είναι ευάλωτη. Είναι ευάλωτη γιατί δεν συνάδει με την φυσική επιλογή, δεν συνάδει με την βιολογία του ανθρώπου δηλαδή που θέλει να επικρατεί ο δυνατότερος, τόσο προσωπικά όσο και σαν προέκταση του προσωπικού, κοινωνικά.
Η δημοκρατία δεν ήταν εύκολο κατόρθωμα. Χρειάστηκε περίπου 300 χρόνια, κοντά μισό αιώνα, ώστε να ευδοκιμήσει. Αλλά όσο προόδευε, τόσο μεγαλουργούσε, τόσο γινόταν ένας φωτεινός φάρος σκέψης και επιτευγμάτων μέσα στην ιστορία. Από τα επιτεύγματα αυτά εμπνεύστηκε η Ρώμη και μεταγενέστερα ο διαφωτισμός, άρα ουσιαστικά ο Δυτικός πολιτισμός και αργότερα ολόκληρος ο πλανήτης.
Ακόμα και οι σύγχρονες μονοθεϊστικές θρησκείες θα λέγαμε ότι βασίζονται εκεί. Η ύπαρξη ενός άλλου κόσμου όπου θα “προβληθούμε” μετά θάνατον ανάλογα με τις πράξεις μας, είναι μια αντίστροφη εικόνα της φιλοσοφίας του Πλάτωνα για τα “αρχέτυπα”. Και από τις 5 μεγάλες σύγχρονες μονοθεϊστικές θρησκείες οι τρεις βασίζονται σε αυτό το φιλοσοφικό υπέδαφος (Ο Ιουδαϊσμός, το Ισλάμ και ο Χριστιανισμός, με όλα τα “παρακλάδια” του κάθε δόγματος είναι ουσιαστικά τρεις μεγάλοι “δρόμοι πίστης” που έχουν σαν βάση τον Ιουδαϊσμό, ο οποίος με την σειρά του φαίνεται να έχει στοιχεία της Πλατωνικής σκέψης.
Στην αρχαία Αθήνα φυσικά υπήρχαν δούλοι, φυσικά υπήρχαν διακρίσεις, όπως άλλωστε σε κάθε κοινωνία.
Όμως οι απόψεις για μια καλύτερη κοινωνία ήταν ένα θέμα που συνεχώς συζητιόταν. Ήταν μια κοινωνία που έδινε την σκυτάλη στο μέσο άνθρωπο.
Οι αποφάσεις δεν παίρνονταν από κάποιον “σοφό”, από κάποιον ηγέτη ή δυνάστη ,από κάποιους εξειδικευμένους τεχνοκράτες ή από κάποιους ψηφισμένους αντιπροσώπους. Οι αποφάσεις παίρνονταν από τους ίδιους τους πολίτες. Και δεν ήταν λίγοι!! Υπολογίζονται κοντά στους 40.000!!!
Η έννοια του “πολίτη” είναι δικιά τους, καταδικιά τους! Ανήκει στην αρχαία Αθήνα και μόνο εκεί.
Ο πολίτης όχι με την έννοια του υπηκόου, ούτε με την έννοια που του δίνουμε σήμερα του ψηφοφόρου.
Ο πολίτης ήταν κάτι ενεργό. Έπρεπε να συμμετέχει στην βελτίωση της Αθηναϊκής κοινωνίας, έπρεπε να είναι υπεύθυνος και υπόλογος στην πολιτεία του. Πολιτεία όχι με την έννοια κι αυτή του γεωγραφικού προσδιορισμού που της δίνουμε σήμερα, αλλά με την έννοια των κοινωνικών σχέσεων. “Πολις” ήταν οι σχέσεις των ανθρώπων κυρίως.
Και όποιος δεν συμμετείχε στα “κοινά”, ήταν ο “παράξενος της φάσης”. Ακόμα χειρότερα ήταν “αχρείος”, δηλαδή “άχρηστος” για την κοινωνία.
Ο J.J. Rousseau πολύ αργότερα, κατά την φάση “επανίδρυσης” της Δημοκρατίας με τα σημερινά της χαρακτηριστικά, είχε φτάσει σε μια σημαντική διαπίστωση: Ότι “Μόλις κάποιος πει για τις δημόσιες υποθέσεις: Τι με ενδιαφέρει; Πρέπει αμέσως να σκεφτούμε ότι η κοινότητα έχει χαθεί”
Η Δημοκρατική “παρρησία” είναι διδακτική για το σήμερα. Στην αρχαία Αθήνα δεν σημαίνει απλά το δικαίωμα στην ελευθερία του να εκφράζει κανείς την γνώμη του, αλλά την υποχρέωση να την εκφράζει, ώστε να παρθεί μια όσο το δυνατόν καλή απόφαση.
Τελικά η Δημοκρατία της αρχαίας Αθήνας καταφέρνει και κάνει “ειδικούς” όλους τους πολίτες της. Έτσι δεν υπάρχει η ανάγκη να υπάρχουν “εξειδικευμένοι” αντιπρόσωποι.
Πάρθηκαν άραγε καλές αποφάσεις στην Αρχαία Αθήνα; Μήπως ο “όχλος” της Εκκλησίας του Δήμου, ψήφιζε τελικά με ασυνέπεια και ελαφρότητα “κρυμμένος” ο καθένας μέσα στη συλλογική απόφαση απεμπολώντας τελικά την ευθύνη του;
Η αλήθεια είναι ότι κάποιες αποφάσεις που πάρθηκαν ήταν κακές αποφάσεις, κάποιες άλλες ήταν ιδανικές αποφάσεις, αλλά η συντριπτική πλειοψηφία τους ήταν απλά καλές αποφάσεις.
Κι αυτό μπορεί να αιτιολογηθεί:
Σε ένα πλήθος ατόμων που καλούνται να πάρουν μια απόφαση, κάποιοι θα προκρίνουν μια ακραία θέση, κάποιοι δεν θα έχουν καθόλου θέση, αλλά οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν έναν “μέσο όρο” λογικής που θα δώσει τελικά μια λογική απόφαση. Άρα μια καλή απόφαση!
Σήμερα όλο και περισσότερο ακούμε την άποψη πάντως, ότι με την πολιτική (την οποία την αντιλαμβάνονται πολλοί ως επάγγελμα), θα πρέπει να ασχολούνται οι “εξειδικευμένοι”, οι “ειδήμονες”, οι “άριστοι”, που ξέρουν πως δουλεύει το σύστημα ή που έχουν το απαραίτητο κοινωνικό κεφάλαιο (τις διασυνδέσεις δηλαδή).
“ Η τελευταία χρηματοπιστωτική-οικονομική κρίση του 2008 δηλώνει με εκκωφαντικό τρόπο την αποτυχία και την ανικανότητα των διευθυντικών ελίτ να διαχειριστούν την καπιταλιστική οικονομία, της οποίας είναι κήρυκες και θεωρούνται “ειδικοί γνώστες”. Ούτε καν να την προβλέψουν δεν μπόρεσαν[…] Οι κομματικοί-πολιτικοί ηγέτες, οι ανώτατοι “ειδικοί” οικονομολόγοι και οι ποικίλοι τεχνοκράτες είναι οι αυτουργοί της πρωτοφανούς κρίσης, με την απληστία, την αλαζονεία, τον κυνισμό, τον κοινωνικό αυτισμό τους, με την εμπορευματοποίηση των πάντων και την αναγωγή του κέρδους σε υπέρτατη και μοναδική αξία του καπιταλισμού.
Ομολογούν και οι ίδιοι την αποτυχία τους, όπως τα επιφανή στελέχη, ο πρώην πρόεδρος επί αρκετά έτη της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ Γκρίνσπαν, ο πρωθυπουργός της Βρετανίας Γκόρντον Μπράουν και επί σειρά ετών υπουργός οικονομικών στην κυβέρνηση του Τόνι Μπλαίρ.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο πρωθυπουργός της Ισλανδίας: οικονομολόγος με διπλώματα από τρία Αμερικάνικα πανεπιστήμια, εργάσθηκε χρόνια στην κεντρική τράπεζα της Ισλανδίας, ηγήθηκε επί 7 έτη του υπουργείου οικονομικών, επί ένα έτος του εξωτερικών ενώ το 2006 έγινε πρωθυπουργός της χώρας του.
Αποτελεί την προσωποποίηση της κατάρρευσης του μύθου των “ειδικών”[…] Αναφέρουμε ακόμα την ανικανότητα του ανώτατου οργάνου επιτήρησης της Αμερικάνικης οικονομίας να προβλέψει την κρίση και την ύφεση. Πρόκειται για το National Bureau of Economic Research (NBER), αποτελούμενο από τους κορυφαίους ακαδημαϊκούς οικονομολόγους και κατόχους βραβείων Νόμπελ […] Ποιες είναι οι λύσεις που προσφέρουν για την κρίση οι “ειδικοί”; Προσφορά από πακτωλούς χρημάτων στα καρτέλ των τραπεζών, στις αυτοκινητοβιομηχανίες στις λοιπές επιχειρήσεις και φαλκίδευση των δικαιωμάτων των κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων, με απολύσεις, ανεργία και οικονομική δυστυχία.
Είναι προφανές ότι οι “λύσεις” αυτές ασφαλώς δεν χρειάζονται κάποιους ειδικούς για να γίνουν”
[Γιώργος Οικονόμου: Από την κρίση του κοινοβουλευτισμού στη Δημοκρατία,Εκδόσεις Παπαζήση (c) 2009]
Μετά το 2009, η οικονομική κρίση χτύπησε με περισσότερη δύναμη και την χώρα μας. Σήμερα λοιπόν οι παραπάνω γραμμές γίνονται και πάλι επίκαιρες με καινούριους “ειδικούς” που έχουν αναλάβει την σωτηρία μας. Το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα ίσως είναι το άτυπο συμβούλιο των υπουργών οικονομικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το γνωστό Eurogroup, που υποτίθεται τα μέλη του είναι οι απόλυτα “ειδικοί” της οικονομίας, στελεχωμένοι από τους καλύτερους οικονομολόγους της Ευρώπης.
Κι όμως η πρακτική καθημερινότητα, μας αποδεικνύει την αποτελεσματικότητα κι αυτών των “ειδικών”.
Τώρα θα ρωτήσει εύλογα κάποιος που “κολλάνε” οι ΕΝ.ΔΗΜΟ. σε όλον αυτό τον πρόλογο.
Τι είναι τελικά αυτοί οι ΕΝ.ΔΗΜΟ.;
Είμαστε άνθρωποι που μας εμπνέει η αληθινή δημοκρατία. Όχι η έμμεση μέσω κάποιου αντιπροσώπου, αλλά η δημοκρατία του πολίτη. Χρειαζόμαστε όσο ποτέ “πολίτες” με την έννοια που έδιναν στη λέξη οι Αρχαίοι Αθηναίοι.
Έτσι κάνουμε ένα βήμα “εκπαίδευσης” στην πολιτική για τον πολίτη. Προσπαθούμε να τον βάλουμε στη θέση ενός δημοτικού συμβούλου, με την πληροφόρηση που έχει και να μας υπαγορεύσει ποια θα ήταν η δικιά του απόφαση σε κάποιο θέμα που αφορά την κοινότητα. Δίνουμε στον δημότη όλη την πληροφόρηση που έχει από τις υπηρεσίες του δήμου ένας δημοτικός σύμβουλος και τον προτρέπουμε να αποφασίσει αυτός ή εναλλακτικά να προτείνει κάτι καινούριο. Εμείς από την πλευρά μας δεσμευόμαστε να μεταφέρουμε τις εναλλακτικές και εφόσον δεν γίνεται στο υπάρχων αντιπροσωπευτικό σύστημα να ψηφίσει ο πολίτης άμεσα, μας βοηθάει ώστε να συντελέσουμε στο να παίρνονται όσο το δυνατόν πιο δίκαιες και σωστές αποφάσεις.
Βέβαια υπάρχει ένα σύγχρονο πρόβλημα σε ότι αφορά πλέον τις απόψεις που δεχόμαστε, το οποίο μάλλον δεν υπήρχε σε τόσο μεγάλο βαθμό στην Αρχαία Αθήνα.
Πλέον οι κοινωνίες, μετά από τόσα χρόνια διάβρωσης της κοινωνικής υπευθυνότητας, από τις καπιταλιστικές αξίες του κέρδους, του ατομικού και ιδιωτικού συμφέροντος, της κοινωνικής καταξίωσης μέσα από τον πλούτο, έχουμε το φαινόμενο να δεχόμαστε απόψεις που μας κατακρίνουν επειδή δεν “στηρίξαμε” το μαγαζάκι τους, επειδή υποστηρίξαμε “άλλους” και όχι “αυτούς”, επειδή δεν γίνανε ή δεν γίναμε πελάτες τους. Αυτό συνδιαστικά με μια γενικότερη τάση για αδιαφορία σε σχέση με την πολιτική, δημιουργεί πλέον κάτι που θα χαρακτηρίζαμε ως “αποπολιτοποίηση”. Πλέον δηλαδή τα υποκείμενα που αποτελούν την κοινωνία, της “πόλις”, έχουν απεμπολήσει την ιδιότητα του πολίτη και τείνουν να γίνουν περισσότερο υπήκοοι. Οι εκλογές πλέον αποτελούν απλά μια μεταβίβαση ευθυνών στους αιρετούς και το δικαίωμα του “εκλέγεσθαι” έχει υπονομευθεί, μιας και τα έξοδα για να συμμετέχει κανείς στην εκλογική διαδικασία δεν είναι ευκαταφρόνητα, με αποτέλεσμα να υπάρχει προβάδισμα για κάποιον που διαθέτει ένα κεφάλαιο το οποίο μπορεί να “επενδύσει” στην εκλογή του. Έτσι δημιουργείται μια διάκριση με οικονομικά κριτήρια και η ενασχόληση με την πολιτική ευνοεί τις πελατειακές σχέσεις και την προσέγγιση του πολιτικού ως επαγγελματία, ως αυτόν που η δουλειά του είναι να ασχολείται με τα κοινά.
Μερικοί διατείνονται ότι σήμερα η άμεση δημοκρατία δεν είναι εφικτή λόγω και του πλήθους που πρέπει να συμμετάσχει σε μια σύγχρονη “εκκλησία του δήμου”. Σε πολλές περιπτώσεις αυτό δεν ισχύει. Υπάρχουν δήμοι ακόμα και τώρα, στην εποχή του “Καλλικράτη”, που ο πληθυσμός τους είναι κάτω απο 3000 άτομα.
Και μην πάμε πολύ μακριά. Ο δήμος Νεστορίου για παράδειγμα είναι ένας δήμος με περίπου 2.500 κατοίκους, όταν στην αρχαία Αθήνα ψήφιζαν δια βοής πολύ περισσότεροι πολίτες. Όμως δεν υπάρχει κανένας θεσμός και κανένα νομοθετικό πλαίσιο που να μπορεί να υποστηρίξει κάτι τέτοιο.
Κάποιοι άλλοι έχουν την άποψη ότι τα θέματα σήμερα έχουν γίνει πολύπλοκα για να ασχοληθεί ο μέσος πολίτης με αυτά. Από αυτήν την άποψη γεννάται η αντίληψη ότι κάποιοι “ειδικοί” πρέπει να αποφασίζουν.
Αν δούμε τα ψηφίσματα τα οποία έχουν διασωθεί ακόμα και σήμερα θα δούμε ότι και τότε τα θέματα ήταν ιδιαίτερα πολύπλοκα όταν αφορούσαν την οικονομική διαχείριση (παράδειγμα διαχείρισης κερδών από τα λατομία του Λαυρίου) και με περισσότερο ειδικό βάρος σε ότι αφορά την ευθύνη που απέρρεε από την απόφαση (παράδειγμα αν θα συμμετάσχουν στην ναυμαχία του Αρτεμίσιου, αποφάσιζαν δηλαδή συλλογικά ακόμα και για θέματα ζωής ή θανάτου). [2]
Στο πλαίσιο των σημερινών θεσμών λοιπόν δεν μπορεί να λειτουργήσει η άμεση δημοκρατία, όχι εξαιτίας αυτών των αιτιάσεων, αλλά γιατί απλά “έτσι μάθαμε”. Επειδή είναι θεσμός η αντιπροσωπευτική μορφή της δημοκρατίας και δεν μπορούμε να διανοηθούμε κάτι άλλο. Επειδή είναι βολικό να έχουν την ευθύνη κάποιοι άλλοι και όχι εμείς, έτσι ώστε να μπορούμε να τις αποδώσουμε σε αυτούς που εκλέξαμε, επειδή δεν έχουμε το σθένος να έχουμε εμείς οι ίδιοι την ευθύνη των αποφάσεών μας, επειδή τελικά δεν είμαστε πολίτες.
Οι ΕΝ.ΔΗΜΟ. αποφάσισαν να κάνουν ένα πρώτο βήμα και να “εκπαιδεύσουν” πολίτες, με ένα απώτερο όραμα της επανίδρυσης της δημοκρατίας με τις αρχές και τα παραδείγματα που κληρονομήσαμε από την αρχαία Αθήνα.
Για τον σκοπό αυτό χρησιμοποιούμε κάθε πρόσφορο τοπικό μέσο, προτείνουμε ανοιχτά τις ιδέες μας οι οποίες δεν είναι μια “κλειστή” γνώση που να αποτελεί “πολιτικάντικη καβάτζα”, αλλά προτάσεις που είναι ανοιχτές στην κριτική και την υιοθέτηση τους από όλους. Προωθούμε με πολλούς τρόπους την διαφάνεια και την ενημέρωση του πολίτη πέρα από το υπάρχων θεσμικό πλαίσιο, δημιουργώντας τις προϋποθέσεις για νέες θεσμίσεις και τελικά “εκπαίδευσης” των κοινωνικών υποκειμένων ώστε να καταστούν “πολίτες”.
Κάποιοι βέβαια στο τέλος θα πουν ότι όλα αυτά είναι πολύ ρομαντικά για να είναι αληθινά σήμερα.
Θα τα αντιμετωπίσουν σαν άλλη μια ουτοπία.
Κι όμως δεν είμαστε μόνοι. Δεν είναι απλά που αυτή τη στιγμή υπάρχουν πάνω από 10 δημοτικές κινήσεις οι οποίες έχουν συμμετάσχει στις δημοτικές εκλογές με πρόταγμα την άμεση δημοκρατία (παλιότερα υπήρχε ένα οργανωτικό site με τίτλο “Δημοτοπία” που λειτουργούσε σαν οργανωτικό μέσο, το οποίο όμως έχει σταματήσει την λειτουργία του πιθανών λόγω κόστους) είναι που ακόμα και παγκόσμια σε κινηματική βάση έχει ξεκινήσει μια διαδικασία ανανέωσης της άμεσης δημοκρατίας στις σημερινές συνθήκες, όπου κατακτήσεις σαν τα ανθρώπινα δικαιώματα πχ θα πρέπει να ενταχθούν μέσα σε ένα συνολικότερο πλαίσιο στη δομή ενός νέου τύπου πολιτεύματος, ενώ η κριτική που ασκείται σε αυτό το θέμα καταρρίπτεται εύκολα.
