Κατά την ανακοίνωση της διάγνωσης ενός παιδιού με ειδικές ανάγκες, η αντίδραση των γονέων ποικίλλει, καθώς συμβάλλουν διάφοροι παράγοντες όπως η ηλικία διάγνωσης, η σοβαρότητα της κατάστασης, η δυνατότητα για θεραπευτική αντιμετώπιση, η ύπαρξη κληρονομικότητας, η υποστήριξη από το ευρύτερο οικογενειακό περιβάλλον κ.α.
Οι περισσότεροι θεωρητικοί υποστηρίζουν ότι οι γονείς κατά την προσαρμογή τους στην ανακοίνωση της διάγνωσης περνούν μέσα από μία σειρά σταδίων παρόμοια με αυτά που είχαν περιγραφεί από την Kübler-Ross στο κλασικό μοντέλο πένθους. Σύμφωνα με το μοντέλο αυτό, η διεργασία που βιώνει το άτομο χαρακτηρίζεται από πέντε στάδια: α) το στάδιο της άρνησης, β) το στάδιο του θυμού, γ) το στάδιο της διαπραγμάτευσης, δ) το στάδιο της κατάθλιψης και ε) το στάδιο της αποδοχής. Τα στάδια αυτά δεν διαδέχονται αυστηρά το ένα το άλλο, συχνά συνυπάρχουν ή και επανεμφανίζονται. Ωστόσο τα τελευταία χρόνια, οι «ειδικοί» αρχίζουν να αναγνωρίζουν την επίδραση των πολιτισμικών, εθνικών και θρησκευτικών παραγόντων στον τρόπο με τον οποίο αντιδρούν οι γονείς στη διάγνωση.
Στην Ελλάδα πολλές έρευνες έχουν δείξει ότι η πλειοψηφία των γονέων αντιλαμβάνεται τις δυσκολίες του παιδιού ως μία δύσκολη κατάσταση και ως ένα συνεχή αγώνα. Επίσης αναφέρεται ότι οι συναισθηματικές αντιδράσεις ποικίλλουν σε συνάρτηση με την ηλικία. Οι αρχικές αντιδράσεις στη βρεφική ηλικία είναι στενοχώρια, σοκ, άρνηση, θυμός, ματαίωση των προσδοκιών, άγχος και φόβος για το μέλλον του παιδιού. Στη νηπιακή ηλικία η συναισθηματική φόρτιση ελαττώνεται και αρχίζει η διαδικασία της αποδοχής της πρωτόγνωρης κατάστασης, η προσαρμογή και η αναζήτηση ειδικών επαγγελματιών και εξειδικευμένων κέντρων. Στη σχολική ηλικία, οι περισσότεροι γονείς έχουν αποδεχτεί τη διάγνωση του παιδιού τους και αρχίζουν να αναλαμβάνουν πλήρως την ευθύνη τους απέναντι του. Παρόλο που κάθε γονέας θα βιώσει αυτό που συμβαίνει με τον δικό του τρόπο, η έντονη ψυχολογική πίεση και το άγχος παρατηρούνται στην πλειονότητα αυτών.
Όλες οι πλευρές του οικογενειακού συστήματος, η σχέση μεταξύ των συζύγων, η σχέση των αδερφών, αλλά και μεταξύ γονέων και παιδιών επηρεάζονται από τη νέα κατάσταση. Η ύπαρξη ενός μέλους με ειδικές ανάγκες μπορεί να επηρεάσει τις λειτουργίες της οικογένειας είτε με θετικό είτε με αρνητικό είτε με ουδέτερο τρόπο. Η φροντίδα του παιδιού από τη μία προσφέρει συναισθηματική ανταμοιβή και από την άλλη κούραση και άγχος. Πέραν των βασικών υποχρεώσεων που έχει κάθε παιδί, πρέπει να αντιμετωπίσουν και άλλες καταστάσεις, πρωτόγνωρες. Πιο συγκεκριμένα, χρειάζεται να προσαρμοστούν στην χρόνια κατάσταση του παιδιού, τόσο σε πρακτικό επίπεδο με αλλαγές στον τρόπο ζωής, τους ρόλους των μελών, το οικογενειακό πρόγραμμα, όσο και σε συναισθηματικό επίπεδο ξεπερνώντας τα αρχικά συναισθήματα θλίψης και ενοχών αλλά και τροποποιώντας τις αρχικές προσδοκίες.
Η ύπαρξη ενός ατόμου με ειδικές ανάγκες δεν επιφέρει όμως μόνο αρνητικές επιπτώσεις στην οικογένεια. Βιώνοντας αυτήν την κατάσταση τα μέλη των οικογενειών μεταβάλλουν τον τρόπο που βλέπουν τη ζωή τους και μαθαίνουν να μην θεωρούν τίποτα δεδομένο. Οι διαπροσωπικές τους ικανότητες όσο και οι ικανότητες τους σε προσωπικό επίπεδο αλλάζουν αποκτώντας ενσυναίσθηση και αντιμετωπίζοντας διαφορετικά τις σχέσεις τους με τους άλλους.
Η αποδοχή ενός παιδιού με ειδικές ανάγκες συμβάλλει στο να καταφέρουμε όλοι να κατανοήσουμε, ότι πέρα από τις δυσκολίες που πρέπει να αντιμετωπισθούν και την ευθύνη που πρέπει να αναλάβουμε, μπορεί να αποτελέσει για την οικογένεια του και το ευρύτερο περιβάλλον του πηγή χαράς και ευτυχίας, μεταβάλλοντας μας σε ανθρώπους με ενσυναίσθηση και αγάπη για τους γύρω τους.
Βιβλιογραφία
Ζερβάκη-Σμυρναίου, Ε. (1994). Οικογένεια και παιδιά με ειδικές ανάγκες. Στο Ζ. Λαμπρινή-Μινέττα (Eπ.), Οικογένεια και οικογενειακή πολιτική σε ένα μεταβαλλόμενο κόσμο. Eισηγήσεις ολομελειών και ομάδων εργασίας από πανελλήνιο συνέδριο. Αθήνα: Επτάλοφος
Πολεμικός, Ν. & Τσιμπιδάκη, Α. (2002). Η οικογένεια με ειδικές ανάγκες ως σύστημα. Εκπαιδευτική, οικογενειακή και πολιτική ψυχοπαθολογία. Τόμος Β΄ Αθήνα: Ατραπό
Τσιμπιδάκη, Α. (2006). Συναισθηματικές αντιδράσεις στη συνθήκη της αναπηρίας στο πέρασμα του χρόνου. Θέματα Ειδικής Αγωγής, 32, 45-59.
Σύντομο Βιογραφικό
Η Αναστασία Νανά γεννήθηκε και κατοικεί στην Καστοριά. Αποφοίτησε από το τμήμα Ψυχολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Έχει εκπαιδευτεί στη Γνωστική- Συμπεριφορική θεραπεία και αυτή τη στιγμή πραγματοποιεί το μεταπτυχιακό της στον τομέα της Σχολικής Ψυχολογίας.
Εργάστηκε το προηγούμενο σχολικό έτος στη Διεύθυνση Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Καστοριάς παρέχοντας συμβουλευτική στήριξη και πραγματοποιώντας προγράμματα πρόληψης και ευαισθητοποίησης, όπως και το 2014, στη Διέυθυνση Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Καστοριάς (ΕΠΑΛ). Επίσης έχει εργαστεί στο θεσμό της παράλληλης στήριξης σε Δημοτικά σχολεία των νομών Καστοριάς και Θεσσαλονικής.
Υπήρξε εθελόντρια στο Χαμόγελο του παιδιού και πιο συγκεκριμένα στο Παιδογκολογικό Τμήμα του Ιπποκρατείου Νοσοκομείου Θεσσαλονικής και στην Εταιρεία Προστασίας Ατόμων με Αυτισμό Δ.Α.Δ Ν. Καστοριάς.
Αντικείμενα εργασίας της αποτελούν η συμβουλευτική και η ψυχοθεραπεία παιδιών, εφήβων και ενηλίκων και η ειδική αγωγή
