Ο Μάρτης απ’ όλους τους μήνες κατέχει ξεχωριστή θέση στη λαϊκή παράδοση. Αυτό ξεκινάει από πολύ παλιά και δεν οφείλεται μόνο στον άστατο καιρό του, αλλά και στην αναγέννηση της φύσης με τον ερχομό της Άνοιξης, τις διάφορες γιορτές, τις πολλές γεωργικές εργασίες κλπ.
Συλλογή- καταγραφή: Ηλίας Τουτούνης
Στην αρχαιότητα ο Μάρτης λεγόταν Ελαφηβολιών επειδή εκείνη την εποχή εθυσίαζαν ελάφια στην Άρτεμη. Άλλες νεώτερες ονομασίες ή παρατσούκλια για το Μάρτη: Πεντάγνωμος, Πεντεγιόματος, Φυτευτής,, Αγέλαστος και Ανοιξιάτης.
Στην νεοελληνική μας συνείδηση ταυτίζεται με τις Απόκριες, τη Σαρακοστή, τους Χαιρετισμούς, την Εθνική ανεξαρτησία και τόσα άλλα πράγματα «άγια και πεθαμένα».Το όνομά του κατάγεται από τους Ρωμαίους: Martius ή Mars (δηλ. ’Aρης, ο θεός του πολέμου, οπότε άρχιζαν και οι πολεμικές εξορμήσεις). Παλιότερα τον έλεγαν Primus, ο πρώτος μήνας του δεκάμηνου ρωμαϊκού έτους. Κάθε 1η Μαρτίου, και ως τον 7ο αιώνα, γιόρταζαν την «Πάτριο πρωτοχρονιά», κατάλοιπο της οποίας είναι τα δικά μας «χελιδονίσματα».
Στις Ειδές του Μάρτη οι Ρωμαίοι έπαιρναν τα μέτρα τους. Ο Πλούταρχος (ο οποίος ήταν και δήμαρχος στη Θήβα) μάς πληροφορεί ότι την ημέρα αυτή οι αυλητές τριγύριζαν στην πόλη ντυμένοι γυναίκες και οι πολίτες απέφευγαν να βγαίνουν από το σπίτι τους. Οι προλήψεις ενισχύθηκαν με το βίαιο θάνατο του Ιουλίου Καίσαρα στις Ειδές του Μάρτη (15 Μαρτίου 44 π.Χ.) και αργότερα από το ομώνυμο έργο του Σαίξπηρ. Ο αστρολόγος είχε προειδοποιήσει τον Καίσαρα να φυλάγεται τη μέρα αυτή. Αυτός όμως τον αγνόησε. Πηγαίνοντας στη Σύγκλητο εκείνη την ημέρα τον συνάντησε στο δρόμο.
Μάρτης γδάρτης και κακός παλουκοκαύτης, τα παλιά παλούκια καίει τα καινούρια ξεριζώνει.
Το Μάρτη χιόνι βούτυρο, μα σαν παγώσει μάρμαρο.
Φύλα ξύλα για το Μάρτη, να μην κάψεις τα παλούκια.
Το Μάρτη φύλα άχερα, μη χάσεις το ζευγάρι.
Ο Αύγουστος για τα πανιά κι ο Μάρτης για τα ξύλα.
Τσοπάνη μου την κάπα σου, το Μάρτη φύλαγέ την.
Όλες τού Μάρτη φύλαγε και τ’ Απριλιού τις δώδεκα, τι ακόμη και στις δεκαοχτώ πέρδικα ψόφησε στ’ αυγό.
Ο Μάρτης πότε κλαίει και πότε γελάει.
Από Μάρτη καλοκαίρι και από Αύγουστο χειμώνα.
Ούτε ο Μάρτης καλοκαίρι, ούτε ο Αύγουστος χειμώνας.
Μάρτης έβρεχε, θεριστής χαιρότανε.
Μάρτης βρέχει; Ποτέ μην πάψει.
Κάλιο Μάρτης στις γωνιές, παρά Μάρτης στις αυλές.
Κάλιο Μάρτης καρβουνιάρης, παρά Μάρτης λιοπυριάρης.
Μάρτης βροχερός, θεριστής κουραστικός.
Μάρτης κλαψής, θεριστής χαρούμενος.
Βροντή Μαρτιού, φίλεμα με καρύδια.
Μάρτης πουκαμισάς, δε σου δίνει να μασάς.
Σαν ρίξει ο Μάρτης μιά βροχή κι ο Απρίλης άλλη μία να δεις κουλούρες στρογγυλές και πίτες σαν αλώνι.
Σαν ρίξει ο Μάρτης δυό νερά κι ο Απρίλης άλλο ένα χαρά σ’εκείνο το ζευγά πόχει πολλά σπαρμένα.
Ο Μάρτης εδιαλάλησε, μικρά μεγάλα απάνου.
Ο Μάρτης το πρωΐ το ψόφησε και το βράδυ το βρώμησε.
Μη σε γελάσει ο Μάρτης το πρωΐ και χάσεις την ημέρα.
Από Μαρτιού πουκάμισο κι απ’ Αύγουστο σεγκούνι.
Ο Μάρτης έχει τ’ όνομα κι Απρίλης τα λουλούδια.
Του Μάρτη και του τρυγητή ίσα τα μερονύχτια.
Του Μάρτη ο ήλιος βάφει και πέντε μήνες δεν ξεβάφει.
Ο καλός ο Μάρτης στα κάρβουνα και ο κακός στον ήλιο.
Του Μάρτη οι αυγές με κάψανε, του Μάη τα μεσημέρια.
Το Μάρτη στον ήλιο να μην κοιμηθείς.
Όπου έχει κόρη ακριβή το Μάρτη ήλιος μην τη δει.
Δε λείπει ο Μάρτης από τη Σαρακοστή.
Μαρτιάτικο πουλί, Αυγουστιάτικο αβγό.
Το Μάρτη βάλε εργάτη κι ας είναι κι ακαμάτης.
Το Μάρτη βάλε εργάτη κι ας τον να ψειρίζεται.
Ο Μάρτης ο πεντάγνωμος πέντε φορές εχιόνισε και πάλι το μετάνιωσε και δεν εξαναχιόνισε.
Μάρτης άβροχος μούστος άμετρος.
Μάρτη – Μάρτη μου καλέ και Φλεβάρη φοβερέ.
Κάλιο Μάρτη στη δουλειά παρά στα προσηλιακά.
Τα λόγια σου είναι ψεύτικα σαν του Μαρτιού το χιόνι, όπου το στρώνει από βραδίς και το πρωΐ το λοιώνει.
Το Μάρτη κι αν τον αγαπάς, φίλο να μην τον κάνεις.
Μάρτη με τα λουλούδια σου και με τα βότανά σου, αν μου γιατρέψεις την καρδιά ό,τι κρατώ δικά σου.
Αν κάνει ο Μάρτης δυό νερά κι ο Απρίλης πέντε-δέκα, να δεις το κοντοκρίθαρο πως στρίβει το μουστάκι, να δεις και τις αρχόντισσες πως ψιλοκλεισιρίζουν, να δεις και τη φτωχολογιά πως ψιλοκοσκινάει.
Ο ήλιος του Μαρτιού τρουπάει κέρατο βοδιού.
Αλοί στα Μαρτοκλάδευτα και στ’ Απριλοσκαμμένα.
Του Μάρτη του αρέσει νάναι πάντα στο διπλό, μιά τσι δέκα νάχει ήλιο και τσι άλλες ξυλιασμό.
Ο Μάρτης ο κλαψόγελος μας φέρνει κρύο κι ήλιο και παίζει το ποντίλιο. (το πείσμα)
Ήρχε και φεύγει ο Μάρτης, φωτιά να τόνε κάψει.
Μάρτης είναι χάδια κάνει, πότε κλαίει πότε γελάει.
Καλοκαιρία της Υπαπαντής, Μαρτιάτικος χειμώνας.
Ο Μάρτης έβαλε τη γριά μες’ το κακάβι
Το Μάρτη φύλα τ’ άχυρα μη χάσεις το ζευγάρι και φύλαγε και το ψωμί μη χάσεις το κοπέλι.
Όξω ο Κουτσοφλέβαρος. Όξω ψύλλοι , ποντικοί. Μέσα Μάρτης και χαρά και καλή νοικοκυρά.
Άλλα λογαριάζει ο Μάρτης, κι άλλα η Σαρακοστή.
Αγαπάει ο Μάρτης τον τεμπέλη, αγαπάει και τον νοικοκύρη.
Άλλα λογιάζεις από βραδίς, άλλα πράττει ο Μάρτης το πρωί.
Άλλα τα σκουτιά του Μάρτη κι άλλα του Θεριστή.
Αν βρέξει ο Μάρτης δυο νερά και ο Απρίλης μια φίνα, αξίζει τ’ αλαφόπουλα μ’ ούλη την αλαφίνα.
Αν δεις τον Μάρτη άρχοντα, καρτέρα τον και γύφτο.
Αν δεν βγει ο Φλεβάρης δεν μπαίνει ο Μάρτης.
Αν έμπει ο Μάρτης μ’ οργή κακό στου γύφτου το τσαρδί.
Αν κάνει ο Μάρτης δυο νερά κι ο Απρίλης άλλο ένα θα δεις κουλούρες γυαλιστές και πίτες στ’ αλώνια.
Αν μας ρίξει ο Μάρτης χιόνια θα γιομίσουνε τ’ αλώνια.
Αν με βρει ο Μάρτης με ένα αυγό τι νοικοκυρά είμαι εγώ κι αν με βρει με πουλιά δεκάξι, θα με πετάξει.
Αν ρίξει ο Μάρτης δυο νερά, αν ρίξει και χιονάκι, χαρά στο γέρο μέρμηγκα που γιόμισε κονάκι.
Αν χάσει ο Μάρτης την αρχοντιά του χαρά στο φτωχό γεωργό και στα γεννήματά του
Από Μάρτη καλοκαίρι και από Αύγουστο Χειμώνα.
Από Μαρτιού πουκάμισο κι από Αυγούστου σεγκούνι.
Άρχοντας ο Μάρτης κλαίει ο φτωχός, διακονιάρης ο Μάρτης γελάει ο φτωχός.
Βάλε εργάτες τον Μάρτη κι άστους να ψειρίζουνται.
Βόγκαγε τον Μάρτη και γέλα τον θεριστή.
Γελάει ο Μάρτης, κλαίει ο εργάτης. Κλαίει ο Μάρτης γελάει ο εργάτης.
Δεν λείπει ο Μάρτης από την Σαρακοστή.
Έκλασ’ ο Μάρτης, έσβυσ’ η φωτιά.
Ένας κακός Μάρτης ίσον εννιά κακοί χειμώνες.
Έχει Μαρτιάτικη ψυχή, το πρωί βροχερή και το γιόμα λαμπερή.
Θέλει ο Μάρτης, προκόβει ο ζευγολάτης.
Θέλησ’ ο Μάρτης, μάλλιασε ο κάμπος.
Θύμωσε ο Μάρτης, πείνασε ο εργάτης.
Κάλλιο Μάρτη πόρδευε παρά Γενάρη χόρευε.
Κάλλιο Μάρτη στη δουλειά παρά στα προσηλιακά.
Κάλλιο Μάρτη φουκαράς παρά Μάη κουραδάς.
Κάλλιο Μάρτη φύλαγε, παρά κακό Χειμώνα.
Κάλλιο Μάρτης βροχερός, παρά Απρίλης φλογερός.
Κάλλιο Μάρτης με παλούκια παρά Φλεβάρης με μπουμπούκια.
Κάλλιο Μάρτης στις γωνιές, παρά Μάρτης στις αυλές.
Κάλλιο τον Μάρτη καρβουνιάρης, παρά τον χεινόπωρο διακονιάρης.
Κάλλιο Μάρτης με παλούκια παρά Φλεβάρης με μπουμπούκια.
Κάνε Μάρτη στα παραγώνια να γιομίσουνε τ’ αλώνια.
Κατά τον Μάρτη τήρα την δική σου πάρτη.
Κυρ-Μάρτη μου με γέλασες και νηστικός θα μείνω.
Μαρτάκη, Μαρτάκη, μ’ άδειασες το κονάκι.
Μάρτη σ’ έβαλα, Μάρτη σ’ έβγαλα.
Μάρτη, Μάρτη χιονερέ και Απρίλη δροσερέ τα πουλιά γεννούν αυγά και τα κλωσσούν.
Μάρτης ‘γδάρτης και παλουκοκάφτης, τα παλιόβοϊδα τα ‘γδέρνει, τα δαμάλια τα παιδεύει.
Μάρτης βρέχει; Ποτέ μην πάψει.
Μάρτης γδάρτης και παλουκοκαύτης.
Μάρτης δίχως χιόνια, άδεια τα κασόνια.
Μάρτης έβρεχε και Θεριστής χαιρόταν.
Μάρτης είναι θα περάσει.
Μάρτης είναι κόλπα κάνει.
Μάρτης είναι χάδια κάνει, πότε κλαίγει πότε γελάει.
Μάρτης ήρθες, Μάρτης έφυγες.
Μάρτης μπήκε, πόρτες κόψε.
Μάρτης ο παλουκοκαύτης. Τα παλιά παλούκια καίει, τα καινούρια συμμαζεύει.
Μάρτης τ’ ανθίζει και Μάρτης τα ξεραίνει.
Μαρτίου πουλί, αυγουστιάτικο αυγό.
Μη σε γελάσει ο Μάρτης το πρωί και χάσεις την ημέρα.
Μην διαλέξεις άλογο τον Μάρτη και γυναίκα την Λαμπρή.
Μην κλαις τον Μάρτη κλάψε τον Θεριστή.
Μην παινέψεις τον Μάρτη το πρωί, γιατί θα σε γελάσει.
Μην τάζεις το Μάρτη για δουλειά γιατί θα κοροϊδέψεις.
Μην τηράς το Μάρτη το πρωί, τήρατον το βράδυ.
Να ‘χεις ξύλα για μαγγάνι και χέσε τον Μάρτη.
Να’ χεις Μάρτη μαγγάνι και τον Αύγουστο τσουβάλι.
Ξαίρει Ο Μάρτης από ψέμματα.
Ξύλα φύλαγε τον Μάρτη να μην κάψεις τα παλούκια.
Ο Αύγουστος νοικοκυράκος και ο Μάρτης διακονιαράκος.
Ο γάϊδαρος τον μήνα Μάρτη γκαρίζει.
Ο Μάρτη π’ εστολίστη έβγαλε του εργάτη την πίστη.
Ο Μάρτης γέλασε τον κάβουρα και το σαλιγκαράκι ούλη την μέρα στον ήλιο τα ‘ψηνε, το βράδυ τα ‘χωσε στο χιονάκι.
Ο Μάρτης για εμάς κι οι ψύλλοι για εσάς.
Ο Μάρτης γύρεψε από τον Απρίλη μια μέρα να μπάσει την γριά στο καζάνι.
Ο Μάρτης δείχνει τις ελιές και ο Μάρτης τις καθαρίζει.
Ο Μάρτης δεν ξαίρει από ταξίματα.
Ο Μάρτης έβαλε τον τσοπάνη μέσα στο καζάνι.
Ο Μάρτης είναι άρχοντας ο Μάρτης είναι και ψεύτης.
Ο Μάρτης έχωσε την γριά κάτου από το καζάνι.
Ο Μάρτης καίει και τα παλούκια.
Ο Μάρτης με τα χάδια κι ο Απρίλης με τα λιβάδια.
Ο Μάρτης μήνας έβρεχε κι ο Θεριστής γελούσε.
Ο Μάρτης ο πεντάγνωμος πέντε φορές χιόνισε, και πάλι το μετάνοιωσε που δεν ξαναχιόνισε.
Ο Μάρτης ο πονηρός ξεγέλασε και τα δέντρα.
Ο Μάρτης όταν μαρτεύεται, μυρίζ’ μανουσάκια κι όταν παραμαρτεύεται τον διάβολο παριστάνει.
Ο Μάρτης πετάει τις κάπες κι ο Μάρτης τις νοτίζει.
Ο Μάρτης πότε κλαίει, πότε γελάει.
Ο Μάρτης φίλος δεν πιάνεται, ούτε συμπέθερος.
Ο Μάρτης ως το μεσημέρι ψοφάει και ως το βράδυ βρωμάει.
Όλο το Μάρτη φύλαγε και του Απριλιού τα δέκα κι ακόμα και τις δεκαοχτώ πέρδικα ψόφησε το αυγό.
Όξω ψύλλοι ποντικοί, μέσα Μάρτης και χαρές.
Όποια ‘χει κόρη ακριβή, του Μαρτιού ήλιος μην την ‘δεί.
Όποιος έχει τον Μάρτη κασόνι, τον αγαπάνε οι γειτόνοι.
Όταν ο Μάρτης είναι καλός του χωριάτη η κόρη το Μάη παντρεύεται.
Σαν θέλει κι ο Μάρτης γελάει κι η περδικίνα.
Σαν λέει ο Μάρτης ψέμματα κανεις δε τον πιστεύει.
Σαν ρίξει ο Μάρτης δυο νερά, κι ο Απρίλης άλλο ένα, χαρά σε ‘κεινον το ζευγά που ‘χει πολλά σπαρμένα.
Σπόρισ’ ο Μάρτης σπάσανε τα νερά.
Στερεό σαν του Μάρτη το χιόνι.
Στην πομπή σου Μάρτη μου.
Τα καμώματα του Μαρτιού, γελάσανε και την αλπού.
Τα χιόνια του Μάρτη τρομάξανε τον αντάρτη.
Τα χρέη του Φλεβάρη, ο Μάρτης τα πλερώνει.
Τάξεις δεν τάξεις ο Μάρτης θα σε γελάσει.
Το Μάρτη φύλα τ’ άχερα μην χάσεις το ζευγάρι.
Τον Μάρτη αχαμνήνανε και τα γαϊδούρια.
Τον Μάρτη λιαζόνται κι οι αλπούδες.
Τον Μάρτη μήνα χόρευε και τον Απρίλη πήδα.
Τον Μάρτη στον ήλιο μην κοιμηθείς.
Τον μήνα Μάρτη η αλεπού ‘γδάρθη.
Του Αυγούστου οι Δρίμες στα πανιά και του Μαρτιού στα ξύλα.
Του Μάρτη η βροχή, γιόμισε τ’ ασκί κρασί.
Του Μάρτη η μέρα έχει πέντε γνώμες.
Του Μάρτη η πισινή, για γλυκειά για ξυνή.
Του Μάρτη ο ήλιος βάφει, πέντε μήνους δεν ξεβάφει..
Του Μάρτη οι αυγές με κάψανε, του Μάη τα μεσημέρια.
Του Μάρτη οι πονηριές πότε ήλιος και πότε βροχές.
Του Μάρτη τα λιβάνια βάνουνε το σατανά στο τσουβάλι.
Του Μάρτη τις καλές, βγαίνουν οι γριές στις αυλές.
Του Μάρτη το πρωί τα μούτρα μην κοιτάξεις.
Του Μαρτίου το κρύο με γονάτισε στα δυο.
Του Φλεβάρη το κριθάρι του Μάρτη το κατσίκι.
Φλεβαράκη και Μαρτάκη κι ούτε χάχαλο στο κονάκι.
Φύλα τα ξύλα για το Μάρτη, να μην κάψεις τα παλούκια.
Χιόνι του Μαρτιού, χρυσάφι του Καλοκαιριού.
Χιόνια του Μαρτιού, χαρά τ’ αφεντικού.
Κάποια τσερλού κάποια πουτάνα τον Μάρτη νυχτονέθει.
Όλοι οι μήνες τρώνε κρέας κι ο Μάρτης κόκκαλα.
