“Τα Λυρικά ποιήματα με τον διονυσιακό και ερωτικό τους ευδαιμονισμό εντάσσονται στις καινοτομικές λογοτεχνικές εκφάνσεις του ανανεωτικού κινήματος του νεοελληνικού διαφωτισμού”
Ο Αθανάσιος Χριστόπουλος, ο «άλλος Ανακρέων», όπως τον απεκάλεσε ο Γεώργιος Σακελλάριος, γεννήθηκε στην Καστοριά το Μάϊο του 1772 και έφυγε από τη ζωή στο Βουκουρέστι τον Ιανουαρίου του 1847. Έγινε γνωστός ως νομικός, Ανώτατος δικαστικός, λόγιος και ποιητής. Για το ποιητικό του έργο χαρακτηρίζεται ως «πρόδρομος» της ποίησης Σολωμού, μαζί με τον Ιωάννη Βηλαρά και τον Ρήγα Βελεστινλή,
επειδή θεωρείται ότι άνοιξε νέους ποιητικούς δρόμους με την χρήση της ζωντανής δημοτικής γλώσσας. Ο Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής, ο Δημήτριος Βερναρδάκης, ο Εμμανουήλ Ροΐδης κ.α. μίλησαν με πολύ επαινετικά λόγια για τη λυρική του προσφορά. Ο Αθανάσιος Χριστόπουλος είναι ο πρώτος ποιητής της νεότερης Ελλάδας που το έργο του προκαλεί το ενδιαφέρον των Ευρωπαίων φιλολόγων και κριτικών, τη ζήτηση από το ευρωπαϊκό αναγνωστικό κοινό και συνακόλουθα τις μεταφράσεις στις ευρωπαϊκές γλώσσες.
Όπως σημειώνει ο συγγραφέας “τα Λυρικά ποιήματα με τον διονυσιακό και ερωτικό τους ευδαιμονισμό εντάσσονται στις καινοτομικές λογοτεχνικές εκφάνσεις του ανανεωτικού κινήματος του νεοελληνικού διαφωτισμού”. Τα ποιήματα του Χριστόπουλου θα γνωρίσουν αλλεπάλληλες εκδόσεις σε τέτοιο βαθμό μάλιστα που η νεοελληνική κριτική θα κάνει λόγο για «best seller» της εποχής και ποίηση της «ανατροπής. Η πρόσληψη της ποίησης των Λυρικών προκάλεσε το αδιάπτωτο ενδιαφέρον της νεοελληνικής κριτικής σε όλη τη διάρκεια του 19ου και του 20°° αιώνα. Ξεχωριστά θα τιμήσουν τον ίδιο και την ποίησή του ο Διονύσιος Σολωμός με τον Διάλογο (1824), όπου αναφέρει το όνομά του, οι Φαναριώτες ποιητές που τον θεωρούσαν δικό τους, ο Ιάκωβος Πολυλάς στα Προλεγόμενα (1859) και ο Κωστής Παλαμάς.(2)
Με κεντρικό, αλλά όχι μοναδικό, άξονα όσα γράφτηκαν για τα Λυρικά ποιήματα του Χριστόπουλου ο φιλόλογος Γ.Μπ. επιχειρεί μια σχεδόν συναρπαστική διαδρομή στην ιστορία της Λογοτεχνίας και της κριτικής, στα πρόσωπα και τους τόπους, από την εποχή του Φαναριώτη λόγιου μέχρι και τις μέρες μας. Ο συγγραφέας δίνει συστηματικά, συνοπτικά και εύστοχα το “λόγο” σε δεκάδες επιφανείς και μη εκπροσώπους των ελληνικών γραμμάτων τους δυο τελευταίους αιώνες. Οι σελίδες του βιβλίου μπορούν να διαβαστούν, ακόμα και από τον “αμύητο” αναγνώστη, κι ως μια μελέτη του νεοελληνικού γλωσσικού ύφους, καθώς παρατίθενται πλήθος επιλεγμένα αποσπάσματα και αυτούσια κείμενα ανθρώπων που επηρέασαν αποφασιστικά τις πνευματικές εξελίξεις στο νεοελληνικό κράτος και πρωταγωνίστησαν στις ιδεολογικές διαμάχες του καιρού τους. Ο Γ.Μπ., με αφορμή και πέρα από την ιστορία των Λυρικών, συνθέτει εξ αρχής αριστοτεχνικά το ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο κάθε εποχής και εντάσσει τεκμηριωμένα την ποίηση και την κριτική στο ιστορικό περιβάλλον τους, όπως αυτό διαμορφώνεται κάθε φορά. Τα κεφάλαια του βιβλίου, δομημένα με τρόπο μεθοδικό και επιστημονικό, συνθέτουν μια πολυσχιδή δια-χρονική αφήγηση, ένα ενδιαφέρον σκαρίφημα για τη νεοελληνική ιδεολογία, τη λογοτεχνική κριτική και τη διαμόρφωσή της. Οι τίτλοι που παραθέτουμε στη συνέχεια είναι ενδεικτικοί.
Αξίζει ακόμη να σημειώσουμε τις ευσύνοπτες αναφορές στον Ευρωπαϊκό και Νεοελληνικό Διαφωτισμό, στα λογοτεχνικά ρεύματα, τα πρόσωπα τις σχολές και τις τάσεις που εμφανίζονται από το 1800, τουλάχιστον, μέχρι τα τέλη του 20ου αιώνα και να επισημάνουμε το χρησιμότατο αναλυτικό ευρετήριο στο τέλος του βιβλίου καθώς και τους χωριστούς πίνακες με όλα τα παραθέματα, τις πηγές και την υποδειγματική βιβλιογραφία, χαρακτηριστικά, άλλωστε, κάθε σοβαρής επιστημονικής εργασίας.
Ιωάννης Π. Μπάκανος
ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΣ (1772-1847)
ΚΕΙΜΕΝΑ ΚΡΙΤΙΚΗΣ ΓΙΑ ΤΑ ΛΥΡΙΚΑ
ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΣ – ΚΡΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΙΗΣΗ (1811-2001),
Εκδ. Αντ. Σταμούλη-θεσσαλονίκη, 2011.
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΠΡΟΛΟΓΟΣ ………………………………………………………………………………. 11
ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ: Εισαγωγή…………………………………………………………… 15
Ι. Ο νεοελληνικός διαφωτισμός………………… 17
1.1; Ο ευρωπαϊκός διαφωτισμός……………………………………………………… 17
1.2. Η μετακένωση των ιδεών της Ευρώπης στον ελληνισμό………………… 19
1.3. Ιώσηπος Μοισιόδαξ: «και από τον φόβον έχανον το μάθημα»………. 21
1.4. Βολταίρος και ελληνική λογιοσύνη………………………………….. 23
1.5. Αδ. Κοραής (1748-1833): τους Ρωμιούς θέλει να κάνει «Έλληνας» .”.26
1.6. Αντιρρητικά φυλλάδια και νεωτερικότητα………………………………….. 28
1.7. Έντεχνος – έντυπος λόγος και αναγνωστικό κοινό……………………….. 30
1.8. Δημήτριος Καταρτζής (1730 περ. – 1807)…………………………………. 34
1.9. Το θέατρο του νεοελληνικού διαφωτισμού…………………………………. 38
1.10.Η ποίηση:ο Καισάριος Δαπόντες και οι μισμαγιές………………………. 41
1.11.Το ελληνικό βιβλίο στα χρόνια του νεοελληνικού διαφωτισμού…… 44
1.12.Νεοελληνικός διαφωτισμός και Δυτικομακεδονικός χώρος……………… 50
II. Θέματα της νεοελληνικής κριτικής και ποίησης…52
II. 1. Κριτική και γλώσσα…………………………………………………52
ΙΙ.2. Κωστής Παλαμάς:«Κάλβος ο Ζακύνθιος» (1889)………………………… 58
ΙΙ.3. Ο Διονύσιος Σολωμός και η κριτική -Η επτανησιακή σχολή…………… 60
ΙΙ.4. Ο αθηναϊκός ρομαντισμός και οι «πανεπιστημιακοί διαγωνισμοί»….. 70
II. 5. Η παρέμβαση του Εμμανουήλ Ροΐδη (1877)……………………………… 77
ΙΙ.6. Η «γενιά του ’80» – Κ. Παλαμάς – Γιάννης Ψυχάρης…………………….. 79
ΙΙ.7. Η πρώτη μεταπαλαμική γενιά………………………………………………….. 82
ΙΙ.8. Νεορομαντισμός και νεοσυμβολισμός………………………………………. 84
ΙΙ.9. Κ. Καρυωτάκης και «καρυωτακισμός»………………………………………. 90
11.10. Γ. Σεφέρης: Στροφή (1931) – Η «Γενιά του ’30»………………………… 92
II. 11. Ο υπερρεαλισμός στην Ελλάδα……………………………………………… 95
11.12. Η μεταπολεμική ποίηση…………………99
11.13. Ποίηση και κριτική μετά το 1950…….103
11.14. Η «γενιά του ’70» – Τα περιοδικά……..106
ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ: ο ποιητής και η κριτική των Λυρικών… 113
III. Αθανάσιος Χριστόπουλος (1772-1847): βίος και έργο……115
III. 1 Η Καστοριά κατά τον 18° – αρχές 19ου αι..- Η εκπαίδευση…115
ΙΙΙ.2. Οικογενειακή μετοικεσία στο Βουκουρέστι.- Οι σπουδές …………….. 118
ΠΙ.3. Στην αυλή του Αλέξανδρου Μουρούζη………………………………………. 120
ΠΙ.4.Τα γράμματα στις Ηγεμονίες 122
III.5. Στην Κωνσταντινούπολη (1806) -Η σύνθεση των Λυρικών…………….. 124
ΙΙΙ.6. Επιστροφή στις Ηγεμονίες (1812)……………………………………………. 126
IV. Οι εκδόσεις των Λυρικών και η κριτική…………………………. 131
IV. 1. Ελληνόγλωσσες εκδόσεις (1811-1841)………………………………………. 131
IV.2. Οι μεταφράσεις……………………………………………………………………………… 147
IV.3. Οι εκδόσεις μετά το 1841………………………………………………………………… 148
IV.4. Οι εκδόσεις των Λυρικών “έως το τέλος του γραπτού”………………………. 151
IV.5. Μεταφράσεις ποιημάτων…………………………………………………………………. 160
IV. 6…… Προβλήματα νοθείας ποιημάτων ……166
V. Η πρόσληψη των Λυρικών -19ος αι……………………………….. 177
V. 1. Η προσωπική νέα ελληνική ποίηση……………………………………………………. 177
V. 2. «Διάλογος» γύρω από τα Λυρικά……………………………………………………….. 181
V. 3. Οι Φαναριώτες διεκδικούν τα ποιητικά πρωτεία………………………………….. 190
V. 4. Τα Λυρικά και η κριτική (1850-1900)…………………………………………………. 194
V. 5. Η «αναψύχωσις» της ελληνικής ποιήσεως………………………………………….. 199
V. 6…………………………. Η ποιητική αξία του Χριστόπουλου……….209
VI. Η πρόσληψη των Λυρικών: α μισό 20ου αι. …………………… 226
VI. 1. Ο Δ. Σολωμός γνωρίζει τα Λυρικά……………………………………………………. 227
V-I.2. Η φαναριώτικη ποιητική ατμόσφαιρα……………………………………………….. 234
VI.3. Η αυλική ποίηση……………………………………………………………………………. 242
VI.4. Η προσωπική έντεχνη ποίηση………………………………………………………….. 245
VI.5. Ο αρκαδισμός στη νεοελληνική ποίηση……………………………………………. 256
VI. 6……. Η κριτική γύρω από τον Χριστόπουλο και τον Βηλαρά …..262
VII. Η πρόσληψη των Λυρικών: β′μισό 20ου αιώνα………………… 269
VII. 1. Ο νέος Ανακρέων………………………………………………………………………….. 270
VII.2. Η «καθαρή» λυρική ποίηση…………………………………………………………….. 298
VII.3. «Το δίλογον παιχνιδιάρικον τραγούδι “Σύντροφοι”»…………………… 306
VII.4. Αρκαδισμός και κλασικισμός………………………………………………………….. 321
VII.5. «Ποιητική συνδικεσία» Κάλβου – Χριστόπουλου ( 1826)…………………… 325
VII.6. Πολύτροπος αρμονία………………………………………………………………………. 332
VII.7. Η ανακρεόντεια ποίηση…………………………………………………………………… 340
VII.8. «Μείζων προεπαναστατικός διάλογος περί ποιήσεως»…………………. 352
VII. 9………….. . Ο Χριστόπουλος και η ποίησή του……..370
VIII. Προσθήκη: «Η ανακρεόντεια εισαγωγή της Ωδής “Εις Ψαρά”»….373
Επίλογος …………………………………………………………………………………………… ..377
IX. Πίνακες: ………………………………………………………………………………. 383
IX. 1. Η κριτική των Λυρικών- παράλληλα θέματα κριτικής της
νεοελληνικής ποίησης………………………………………………………………….. 385
IX. 2. α. Πίνακας τίτλων των παραθεμάτων των κεφαλαίων IV-VII……… 395
IX. 2. β. Πίνακας τίτλων των παραθεμάτων των κεφαλαίων IV-VII………… 399
Χ. Βιβλιογραφία
Το βιβλίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Σταμούλη
Βιογραφικά του συγγραφέα
Ο Ιωάννης Π. Μπάκανος γεννήθηκε στη Λάβα Κοζάνης. Είναι εκπαιδευτικός της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης. Σπούδασε παιδαγωγικά και φιλολογία. Διαθέτει πτυχίο φιλολογίας και Master νεοελληνικών σπουδών του Τμήματος Φιλολογίας του Α. Π. Θ.
Έχει εκπονήσει διδακτορική διατριβή με θέμα την πρόσληψη των ποιημάτων του Αθανασίου Χριστόπουλου από τη νεοελληνική κριτική.
Δημοσίευσε εκπαιδευτικά και φιλολογικά άρθρα, ερευνητικές εργασίες: α. Συμβολή στην ελληνική βιβλιογραφία – Έντυπα Μανούσειας Δημόσιας Βιβλιοθήκης Σιάτιστας (1864-1912) – Σιάτιστα 1992. β. Το κριτικό έργο του Κώστα Παρορίτη (Κείμενα 1903-1931) – Ινστιτούτο Βιβλίου και Ανάγνωσης Kοζάνης- Κοζάνη 2001.
Σχολικός Σύμβουλος -Προϊστάμενος Επιστημονικής και Παιδαγωγικής Καθοδήγησης της Περιφερειακής Διεύθυνσης Εκπαίδευσης Δυτικής Μακεδονίας.
Πηγή: eranistis
