Ο Αϊνστάιν έλεγε ότι «Όποιος δεν έκανε ποτέ λάθος, δεν έχει δοκιμάσει ποτέ κάτι καινούργιο» και όπως λέει και ο σοφός λαός «από τα λάθη μας μαθαίνουμε».
Όμως οι περισσότεροι γονείς και εκπαιδευτικοί αφιερώνουν υπερβολικά μεγάλο μέρος της ενέργειά τους στην εξαφάνιση των λαθών των παιδιών μην επιτρέποντας, πολλές φορές, ούτε καν την εκδήλωσή τους.
Όμως με αυτό τον τρόπο τα λάθη αυτά ποτέ δεν διορθώνονται απλά μπαλώνονται όπως όπως με συνέπεια την επανεμφάνιση τους σε τακτά χρονικά διαστήματα. Έτσι τα παιδιά μαθαίνουν να φοβούνται να κάνουν λάθη, γίνονται συντηρητικά, δεν παίρνουν ρίσκα και καταρρέουν ψυχολογικά όταν δεν καταφέρουν να πετύχουν το τέλειο.
Παιδιά που δεν τους επιτρέπεται να κάνουν λάθη δύσκολα θα αναπτύξουν τις απαραίτητες δεξιότητες που θα τα βοηθήσουν να αντιμετωπίσουν τα αναπόφευκτα λάθη και τις αποτυχίες της ζωής.
Ο κυριότερος λόγος που γράφτηκε το κείμενο αυτό είναι για να δείξει τη μεγάλη σημασία της αξιοποίησης του λάθους στην εκπαιδευτική διαδικασία. Οι πιο σύγχρονες θεωρίες μάθησης αποδεικνύουν ότι οι τα παιδιά όχι απλά μαθαίνουν μέσα από τα λάθη τους αλλά και ότι αυτός είναι και ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για να μάθουν σωστά.
Αντί λοιπόν οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί να θεωρούν τα λάθη των παιδιών τον μεγαλύτερο εχθρό της μάθησης και να τρέχουν να τα εξαφανίζουν δίνοντας κατευθείαν τις σωστές απαντήσεις ή αποδοκιμάζοντας και τιμωρώντας τις λάθος, καλό θα ήταν να δουν τα λάθη των παιδιών ως τη μεγαλύτερη ευκαιρία για τη σωστή μάθηση. Πρέπει λοιπόν να δίνουν κίνητρα στα παιδιά να ρισκάρουν και να κάνουν λάθη και όχι το αντίθετο. Τα λάθη των παιδιών είναι ένα από τα βασικότερα εργαλεία μάθησης.
ΠΡΙΝ ΜΑΘΟΥΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΞΕΜΑΘΟΥΝ
Σύμφωνα με την «κονστρουκτιβιστική θεωρία μάθησης»( εποικοδόμησης της γνώσης) οι μαθητές μαθαίνουν κυριολεκτικά μέσα από τις εσφαλμένες αντιλήψεις τους (Children’s Preconceptions). Το γεγονός ότι είναι μικροί σε ηλικία δεν σημαίνει ότι δεν έχουν ήδη διαμορφώσει κάποιες αντιλήψεις (προϊδεάσεις ) για τον κόσμο στον οποίον ζουν, πολλές από τις οποίες είναι λανθασμένες.
Το σφάλμα που κάνουν οι ενήλικες και οι εκπαιδευτικοί είναι ότι βλέπουν την μάθηση σαν μια παθητική διαδικασία όπου η νέα γνώση επιβάλλεται ή μεταλαμπαδεύεται ενώ στην πραγματικότητα πρόκειται για προσωπική απόφαση του μαθητή και η οποία επιτυγχάνεται μόνο μέσα από την αυτενέργειά του.
Έρχονται λοιπόν και του λένε ότι αυτά που ήξερε μέχρι σήμερα είναι λάθος και σπεύδουν να του παράσχουν τις σωστές απαντήσεις. Όμως αυτές οι εσφαλμένες αντιλήψεις των παιδιών έχουν πολύ βαθιές ρίζες που δεν κόβονται με αυτό τον τρόπο .Τι πρέπει να κάνει σε αυτή την περίπτωση ένας εκπαιδευτικός λοιπόν;
Καταρχάς πρέπει να καλλιεργήσει ένα κλίμα εμπιστοσύνης και ομαδικότητας για να δηλώσουν οι μαθητές τις αντιλήψεις τους χωρίς να φοβούνται για το αν είναι λάθος ή ότι θα γίνουν αντικείμενο αποδοκιμασίας ή ειρωνείας .Στη συνέχεια προβαίνει στη συλλογή των αντιλήψεων των μαθητών.
Το θέμα είναι πως θα καταφέρει οι μαθητές θα εκφράσουν τις πραγματικές τους αντιλήψεις και όχι μπαίνοντας στο ρόλο της «αυτοεκπληρούμενης προφητείας» να πουν αυτό που κατά τη γνώμη τους θέλει να ακούσει ο δάσκαλος.
Μια πολύ καλή μέθοδος ώστε να εκφραστούν αυθόρμητα οι μαθητές είναι η « ιδεοθύελλα» (brainstorming) όπου ζητείται από τους μαθητές να εκφράζουν τις ιδέες τους πολύ γρήγορα και χωρίς καθόλου σκέψη. Σ’ αυτή τη μέθοδο δεν υπάρχει η έννοια «της κακής ιδέας». Όλες οι ιδέες είναι καλές και όλα τα άτομα μπορούν να προσφέρουν.
Να σας δώσω ένα παράδειγμα με ένα πρόβλημα φυσικής ,χωρίς να σημαίνει ότι η μέθοδος αυτή δεν μπορεί να εφαρμοστεί ή να προσαρμοστεί και σε όλα ,σχεδόν, τα υπόλοιπα μαθήματα.
Ο καθηγητής ρωτάει τα παιδιά να του απαντήσουν γρήγορα τι θα συμβεί στο εξής υποθετικό πείραμα : ¨έχουμε νερό που βράζει στους 100 βαθμούς Κελσίου πάνω σε ένα γκαζάκι .Αν δυναμώσουμε τη φλόγα από το γκαζάκι τι θα πάθει η θερμοκρασία του νερού που βράζει;¨ Ο καθηγητής καταγράφει τις αντιλήψεις των παιδιών στον πίνακα που όπως θα ανέμενε οι περισσότερες θα λένε ότι η θερμοκρασία του νερού που βράζει θα αυξηθεί και πάνω από τους 100 βαθμούς Κελσίου.
Τώρα οι μαθητές πρέπει να περάσουν από ένα στάδιο που λέγετε «γνωστική σύγκρουση» (πρόκληση δηλαδή αντιπαράθεσης ανάμεσα στις ιδέες των μαθητών και στις ιδέες της επιστήμης). Πραγματοποιείται λοιπόν πείραμα(«μέθοδος ανακάλυψης» ) όπου μαθητές διαπιστώνοντας μόνοι τους ότι η θερμοκρασία δε μεταβάλλεται παθαίνουν ένα μικρό σοκ («γνωστική σύγκρουση») και αναθεωρούν τις απόψεις τους αποδεχόμενοι την «εννοιολογική αλλαγή». Αυτός είναι ο πλέον σίγουρος τρόπος να δεχτούν την επιστημονική άποψη.
Αν ο καθηγητής είχε κάνει το γνωστό λάθος που συνηθίζεται να σπεύσει εξ’ αρχής να πληροφορήσει τους μαθητές ότι ¨κατά τον βρασμό η θερμοκρασία παραμένει σταθερή¨ τότε αρκετοί μαθητές ακόμα και αν το μάθουν απέξω δεν θα είναι πεπεισμένοι ότι κάτι τέτοιο ισχύει στην πραγματικά ζωή και μετά από λίγο καιρό θα το ξεχάσουν κιόλας.
Σύμφωνα και με την θεωρία του Piaget ( γνωστική προσέγγιση) η διαδικασία της μάθησης λαμβάνει χώρα μέσα από μια κατάσταση «ανισορροπίας» όταν διαταραχτεί η ισορροπία μεταξύ αυτών που γνώριζε μέχρι τώρα ο μαθητής με τη νέα γνώση .Τότε ο μαθητής είτε ενσωματώνει τη νέα γνώση στη παλιά (αφομοίωση) είτε τροποποιεί τη παλιά γνώση (συμμόρφωση).
Βλέπουμε λοιπόν ότι και η «κονστρουκτιβιστική θεωρία» και η θεωρία του Piaget ισχυρίζονται ότι το παιδί μαθαίνει μόνο άμα έρθει αντιμέτωπο με τα λάθη του και αυτενεργήσει το ίδιο για να τα διορθώσει.
Τέλος για να εμπεδωθούν όλα τα προηγούμενα οι μαθητές πρέπει να περάσουν από το στάδιο της «μεταγνώσης» ουσιαστικά δηλαδή να κάνουν μια ανασκόπηση των όσων έλαβαν χώρα εκφράζοντας τις στρατηγικές και τεχνικές που ακολούθησαν ώστε οι αρχικές τους αντιλήψεις να αλλάξουν και τελικά να αποδεχτούν τις επιστημονικές.
Με αυτό τον τρόπο καλλιεργείται στα παιδιά το πιο σημαντικό στοιχείο της μάθησης που είναι το «μαθαίνω πώς μαθαίνω». Η μάθηση λοιπόν επιτυγχάνεται με όχημα ,και όχι εμπόδιο, τα λάθη των παιδιών εφαρμόζοντας ένα συνδυασμό της «γνωστικής σύγκρουσης» ,της μεθόδου της «ανακάλυψης» και των τεχνικών «μεταγνώσης».
ΤΑ ΛΑΘΗ ΠΟΥ ΚΑΝΟΥΝ ΟΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΙ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΑ ΛΑΘΗ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ
Οι περισσότερο εκπαιδευτικοί βασανίζονται από την αγωνία της σωστής απάντησης. Ρωτούν έναν έναν τους μαθητές μέχρι να λάβουν την σωστή απάντηση στο ερώτημά τους. Όταν μάλιστα τη λάβουν επιβραβεύουν τον μαθητή που την έδωσε χωρίς καθόλου να έχουν ασχοληθεί με τις λανθασμένες απαντήσεις όλων των άλλων μαθητών που προηγήθηκαν.
Ένας πολύτιμος θησαυρός πετιέται κυριολεκτικά στα σκουπίδια και ταυτόχρονα η επιβράβευση του μαθητή με την σωστή απάντηση ακούγεται σαν επίπληξη και αποδοκιμασία στα αυτιά όλων εκείνων που έδωσαν λανθασμένες απαντήσεις. Έτσι οι μαθητές αυτοί αποθαρρύνονται να ξαναρισκάρουν αν δεν είναι 100% σίγουροι για την απάντησή τους.
Τελικά έχουμε το θλιβερό φαινόμενο στο μάθημα να συμμετέχουν μόνο οι ¨καλοί μαθητές¨ και οι υπόλοιποι να θυσιάζονται στο βωμό της τελειότητας. Το θέμα είναι πως θα καταφέρει ο εκπαιδευτικός να εμπλέξει στο μάθημα όλους τους μαθητές και κυρίως τους πιο αδύναμους που το έχουν προφανώς περισσότερη ανάγκη .Τι θα μπορούσε να κάνει ο εκπαιδευτικός λοιπόν ;
Καταρχάς να μην αφήνει ασχολίαστη καμία απάντηση ,όσο και λανθασμένη και να είναι ,ενθαρρύνοντας τον μαθητή να ξαναπροσπαθήσει να δώσει μια άλλη απάντηση και βοηθώντας τον να οργανώσει καλύτερα τη σκέψη του( παιδαγωγική αξιοποίηση του λάθους).Ακόμα και αν δεν καταφέρει τελικά ο μαθητής να απαντήσει σωστά ο εκπαιδευτικός οφείλει να επιβραβεύσει την προσπάθεια και όχι το τελικό αποτέλεσμα.
Να κάνει ξεκάθαρο ότι το μάθημα χτίζεται από τα παιδιά και πρέπει όλα να βάλουν το πολύτιμο λιθαράκι τους. Να τους ενθαρρύνει με κάθε τρόπο να παίρνουν ρίσκα εξηγώντας τους ότι τα λάθη τους είναι πιο σημαντικά από τα σωστά τους.
Γιατί όμως οι περισσότεροι εκπαιδευτικοί δεν εφαρμόζουν την αξιοποίηση των λαθών των παιδιών;
1. Οι εκπαιδευτικοί βιάζονται, όχι αδικαιολόγητα, αφού η ύλη τρέχει και πρέπει να βγει. Γι’ αυτό λοιπόν ψάχνουν διακαώς μια σωστή απάντηση ενός μαθητή για να πάνε παρακάτω.
2. Μη ξεχνάμε ότι οι εκπαιδευτικοί όταν ήταν κάποτε μαθητές είχαν δασκάλους που είχαν παρόμοιους τρόπους προσέγγισης του λάθους και της γενικότερης απόκτησης της γνώσης, όπου ο δάσκαλος είναι ο πομπός και οι μαθητές οι παθητικοί δέκτες.
Με λίγα λόγια αυτό τον τρόπο ξέρουν και αυτός ο τρόπος προτείνεται από τα αναλυτικά προγράμματα. Είναι φανερό ότι απαιτείται αλλαγή των παρωχημένων αναλυτικών προγραμμάτων και επιμόρφωση των εκπαιδευτικών πάνω στα νέα δεδομένα.
3. Οι περισσότεροι εκπαιδευτικοί αγχώνονται από τα λάθη των μαθητών τους ίσως γιατί κατά βάθος νιώθουν ότι εκείνοι δεν έχουν κάνει κάτι σωστά, οπότε αυτό που επιζητούν είναι η δική τους αυτό- επιβεβαίωση μέσα από τις σωστές απαντήσεις των μαθητών τους.
4. Η αναπόφευκτη σύγκριση μεταξύ των εκπαιδευτικών του σχολείου με τους εκπαιδευτικούς του φροντιστηρίου οδηγεί τους πιο πολλούς να κάνουν το λάθος να φροντιστηριοποιήσουν το μάθημά τους εφαρμόζοντας την τυποποίηση, την εκγύμναση για εξετάσεις και την μίμηση ως μοναδικό τρόπο διδασκαλίας. Μάλιστα το «Νέο Λύκειο» θα μεγιστοποιήσει το φαινόμενο αυτό αφού ο μονοσήμαντος στόχος είναι πλέον η προετοιμασία των μαθητών για εξετάσεις.
5. Το ίδιο το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα που είναι άκρως εξεταστικοκεντρικό έχει ποινικοποιήσει τα λάθη των παιδιών .Κάθε λάθος κοστίζει. Κοστίζει στην αποδοχή του καθηγητή ,κοστίζει σε βαθμούς, κοστίζει σε χρόνο που πιέζει και κοστίζει σε επιτυχία στις εξετάσεις.
Η αλήθεια είναι ότι αυτά που περιγράφηκαν πιο πάνω ως μέθοδος αξιοποίησης του λάθους δεν μπορούν να εφαρμοστούν εύκολα στα ελληνικά σχολεία ειδικά στα Λύκεια, γιατί απαιτούν χρόνο και τελείως διαφορετική προσέγγιση της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Μάλιστα με το θεσμό του « Νέου Λυκείου» τα πράγματα γίνονται πολύ πιο δύσκολα αφού οι καθηγητές καλούνται να προετοιμάσουν τους μαθητές για εξετάσεις με χρήση τράπεζας θεμάτων.
Το πιο μεγάλο παράδοξο της ιστορίας είναι ότι οι καθηγητές που θα έχουν την τόλμη και τις γνώσεις να κάνουν κάτι διαφορετικό κατά πάσα πιθανότητα να κατηγορηθούν ότι δεν έβγαλαν σωστά την ύλη ή ακόμα και ως ανεπαρκείς από τους ίδιους τους μαθητές τους οι οποίοι είναι εκπαιδευμένοι μόνο στη μίμηση και στο φροντιστηριακό μάθημα.
Η «δικτατορία του σωστού και του τέλειου» που σκεπάζει όλο το εκπαιδευτικό μας σύστημα εξαναγκάζει τη συντριπτική πλειοψηφία των εκπαιδευτικών να εφαρμόζει τη μέθοδο διδασκαλίας «κάνε ότι κάνω» όπου οι μαθητές προσπαθούν να αντιγράψουν πιστά και παθητικά τον εκπαιδευτικό και όπου έχει στηθεί μια ολόκληρη βιομηχανία τυποποίησης της γνώσης και ποινικοποίησης των λαθών.
‘Ομως η γνώση που αποκτιέται παθητικά και με μοναδικό κίνητρο την ιδιοτελή της χρήση στις εξετάσεις ή στη συγκομιδή βαθμών είναι για πέταμα μόλις οι στόχοι επιτευχθούν.
ΤΑ ΛΑΘΗ ΠΟΥ ΚΑΝΟΥΝ ΟΙ ΓΟΝΕΙΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΑ ΛΑΘΗ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΤΟΥΣ
Πολλοί γονείς διακατέχονται από την αγωνία να εξαφανίσουν τα λάθη των παιδιών στερώντας τους στην ουσία το πιο πολύτιμο μάθημα ζωής που είναι το «να μαθαίνουν μέσα από τα λάθη τους». Με το παραμικρό λάθος χτυπάει συναγερμός και πολλές φορές σπεύδουν οι ίδιοι να διορθώσουν τα λάθη των παιδιών τους ή να τα κουκουλώσουν όπως όπως, «κρύβοντας τα κάτω από το χαλάκι» .
Ένα πολύ σύνηθες φαινόμενο στην ελληνική οικογένεια είναι οι γονείς να διαβάζουν οι ίδιοι τα παιδιά τους ή να στρέφονται στην παραπαιδεία (φροντιστήρια, ιδιαίτερα μαθήματα) στην προσπάθειά τους να εκμηδενίσουν τα λάθη των παιδιών τους πριν τα δει και τα βαθμολογήσει το σχολείο.
Με αυτό τον τρόπο όμως τα αποκρύπτουν από τους εκπαιδευτικούς με αποτέλεσμα να μην διορθώνονται πραγματικά και σωστά. Τα παιδιά εθίζονται και αυτά στο κρύψιμο των λαθών και των αδυναμιών τους και γίνονται τελειομανή αποκτώντας έντονα τον φόβο της αποτυχίας.
Βέβαια αυτό βολεύει τους γονείς αυτούς γιατί τα παιδιά με τέτοια χαρακτηριστικά αφιερώνονται στην αναζήτηση της επιτυχίας και γίνονται καλοί μαθητές. Το κόστος όμως είναι πολύ μεγάλο. Τα παιδιά που δεν τους επιτρέπονται τα λάθη τελικά δεν τα επιτρέπουν και στον εαυτό τους με αποτέλεσμα να μην ωριμάζουν πραγματικά.
Η αυτοπεποίθηση τους, παρά την αντίθετη εικόνα που ενδεχομένως προβάλλουν προς τα έξω, δεν ενισχύεται και αυτό φαίνεται από το γεγονός ότι μπορεί να καταρρεύσουν στην πρώτη αποτυχία. Αντίθετα από ότι νομίζουμε η αυτοπεποίθηση δεν αποκτάται από τις συνεχείς νίκες αλλά χτίζεται κυρίως μετά από την αυτενέργεια για την διόρθωση των λαθών. Τα λάθη των παιδιών είναι εκείνα που θα τα ενεργοποιήσουν να δοκιμάσουν και άλλους δρόμους και θα τα μάθουν να δρουν με άλλους τρόπους.
Όσο οι περισσότεροι έλληνες γονείς θα βλέπουν τα παιδιά τους σαν κομμάτι του εαυτού τους, τόσο μεγαλύτερη είναι η πιθανότητα να θέλουν εκείνα να εκπληρώσουν τα δικά τους ανεκπλήρωτα όνειρα. Καλό είναι λοιπόν να αναγνωρίσουν την ατομικότητα των παιδιών τους και να τα αφήσουν να κάνουν τα δικά τους λάθη ώστε να μάθουν μέσα από αυτά. Στο κάτω κάτω αν δεν αφήνουν ποτέ τους τα παιδιά τους να πέφτουν πως εκείνα θα μάθουν να ξανασηκώνονται.
Τα λάθη των παιδιών είναι δικαίωμα τους και η μάθηση μέσα από αυτά είναι ατομική τους απόφαση.
Τα λάθη των παιδιών είναι ο πολύτιμος θησαυρός τους. Αν τους τον στερήσουμε και τον κρύψουμε βαθιά μέσα στη γη ενδέχεται να μην μπορέσουν ποτέ τους να τον βρουν ή αν τον βρουν να μην έχει πια γι’ αυτά καμία απολύτως αξία.
Γράφει ο Δημήτρης Τσιριγώτης, Φυσικός
