Ο ναός του Αγίου Δημητρίου Αυγής του 18ου αιώνα

Γράφει ο Γιώργος Τ. Αλεξίου

Εισαγωγικά. Το χωριό Αυγή Καστοριάς.

Το χωριό Αυγή του Νομού Καστοριάς βρίσκεται κτισμένο σε μία κομβική περιοχή της Ορεστίδας, η οποία κατοικείται αδιάκοπα απ’ τους νεολιθικούς χρόνους. Σε απόσταση 500 μέτρων περίπου βορείως του σημερινού χωριού υπάρχουν τα κατάλοιπα ενός σημαντικού προϊστορικού οικισμού, που χρονολογείται στην 6^η – 5^η χιλιετία π. Χ. και που ανασκάπτεται κατά τα τελευταία 10 χρόνια. Πλησίον του εν λόγω προϊστορικού οικισμού, σε πολύ κοντινή απόσταση απ’ το σημερινό χωριό Αυγή, βρίσκονται τα ερείπια μιας πολύ σπουδαίας αρχαιοελληνικής πόλης, που ήκμασε κατά τους κλασικούς, ελληνιστικούς και ρωμαϊκούς χρόνους (5^ος αιών π. Χ. – 4^ος αιών μ. Χ., περίπου). Η πόλη αυτή, σύμφωνα με τα έως τώρα αρχαιολογικά ευρήματα, ήταν πιθανότατα το Άργος Ορεστικό, η ξακουστή πρωτεύουσα του αρχαίων Ορεστών.

Η “πυραμίδα” και ο ηγεμονικός Σταυρός
στο τέμπλο του ναού. (αρχές 19ου αιώνα).

Κατά τους μεσαιωνικούς χρόνους, ο τότε οικισμός της Αυγής ήταν αρκετά σημαντικός κι έφερε την ονομασία Βρεσθεναί, που σημαίνει «τόπος με τις φτελιές». Αργότερα, μετά την κατάληψη της Ορεστίδας από τους Μωαμεθανούς το έτος 1386, εγκαταστάθηκαν στην Αυγή αρκετοί Τούρκοι και κατέλαβαν όλα τα κτήματα του χωριού. Οι απόγονοι αυτών των Τούρκων παρέμειναν στο χωριό έως το έτος 1923, που, βάσει της συνθήκης της Λωζάνης, έγινε η ανταλλαγή των πληθυσμών μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας. Τότε έφυγαν στην Ανατολή όλοι οι Μουσουλμάνοι της περιοχής και στη θέση τους ήλθαν οι Έλληνες του Πόντου και της Μικράς Ασίας.

Η ανέγερση και το ιστορικό του θεματικού ναού.

Οι Ελληνομακεδόνες κάτοικοι που κατοικούσαν στην Αυγή κατά τη βυζαντινή εποχή και τους μετέπειτα χρόνους της τουρκοκρατίας, ήταν στο σύνολό τους Χριστιανοί Ορθόδοξοι. Ως προστάτη τους αναγνώριζαν τον Άγιο Δημήτριο, στον οποίο είχαν αφιερωμένον τον κεντρικό ναό του χωριού τους. Είχαν επίσης κι έναν δεύτερο ναό, τον Άγιο Κωνσταντίνο, που ήταν ο Κοιμητηριακός του οικισμού. Ο ναός αυτός είχε οικοδομηθεί στις αρχές του 18^ου αιώνα, επάνω στα θεμέλια και με το δομικό υλικό μιας Παλαιοχριστιανικής κοιμητηριακής Βασιλικής.

Κτητορική επιγραφή έτ, 1850 εντοιχισμένη στο ναό.

Κατά το έτος 1743, μερικοί απ’ τους κατοίκους των Βρεσθενών δεν άντεξαν στις φοβερές πιέσεις των φανατικών Τούρκων της περιοχής και αλλαξοπίστησαν. Το γεγονός αυτό συντάραξε, όπως ήταν επόμενο, τους συγχωριανούς τους, που είχαν παραμείνει στην πίστη του Χριστού. Μάλιστα, ο τότε ιερέας της Αυγής και κάποιος κάτοικός της ονόματι Γιοβάνης, θέλοντας να εκφοβίσουν τους εξωμότες και ν’ ανακόψουν το ρεύμα του εξισλαμισμού, ανάρτησαν στο ναό του Αγίου Δημητρίου μία μεγάλη εικόνα του Χριστού ― Δίκαιου Κριτή, που σώζεται ως σήμερα.

Αρκετά χρόνια αργότερα, κατά τη χρονική περίοδο 1826 – 1831, στη διάρκεια της Μεγάλης Ελληνικής Επανάστασης, επισκέφτηκε τις Βρεσθενές ο σημαντικότερος αγιογράφος της εποχής, ο Αργύρης Μιχάλης απ’ την Τσούκα Νεστορίου και φιλοτέχνησε στον κοιμητηριακό ναό του Αγίου Κωνσταντίνου τρεις αξιόλογες τοιχογραφίες και μερικές φορητές εικόνες, που σώζονται έως σήμερα. Η λαμπρότερη απ’ αυτές τις τοιχογραφίες του είναι των αγίων Κωνσταντίνου κι Ελένης, που βρίσκεται στη θέση όπου, κατά κανόνα, απεικονίζονται οι Πάτρωνες των ναών, γεγονός που μας επιτρέπει να υποστηρίξουμε, ότι τουλάχιστον έως το 1826 , έτος ιστόρησής της, ο υπόψη ναός ήταν αφιερωμένος σ’ αυτούς τους δύο αγίους.

Επιγραφή έτ. 1902, μνημονεύουσα
τον μακαριστό Μητροπολίτη
Γερμανό Καραβαγγέλη.

Απ’ το έτος 1743 κι εξής, οι Μουσουλμάνοι κάτοικοι των Βρεσθενών πλήθαιναν διαρκώς και γι’ αυτό, περί το 1850, ο Μπέης του χωριού γκρέμισε την εκκλησία του Αγίου Δημητρίου και ανήγειρε στη θέση της ένα τζαμί. Κατόπιν τούτου, οι εναπομείναντες Χριστιανοί ανακαίνισαν κι επέκτειναν κατά μήκος τον μικρό κοιμητηριακό ναό του Αγίου Κωνσταντίνου, μετέφεραν σ’ αυτόν τις φορητές εικόνες του κατεδαφισμένου ενοριακού τους ναού, τον μεταφιέρωσαν στον Άγιο Δημήτριο, δηλαδή στον πάτρωνα άγιό τους, κι εκκλησιάζονταν πλέον μόνο σ’ αυτόν.

Πενήντα χρόνια αργότερα, το έτος 1902, όταν Μητροπολίτης Καστοριάς ήταν ο πρωτεργάτης του Μακεδονικού Αγώνα Γερμανός Καραβαγγέλης, οι κάτοικοι των Βρεσθενών ανακαίνισαν τον εξεταζόμενο ναό και τοποθέτησαν εντός του έναν νέο Δεσποτικό Θρόνο, τον νυν υπάρχοντα, στην πλάτη του οποίου κατέγραψαν το σχετικό συμβάν.

Τέλος πριν μερικά χρόνια, το έτος 1965, οι κάτοικοι της Αυγής, γηγενείς και πρόσφυγες, έκτισαν εντός του οικισμού έναν καινούριο ενοριακό ναό, που τον αφιέρωσαν στον πρώτο προστάτη τους άγιο Κωνσταντίνο και στη μητέρα του αγία Ελένη. (…).

ΣΗΜΕΙΩΣΗ. Το παρουσιαζόμενο κείμενο αποτελεί απόσπασμα μίας εκτενέστερης ομοθεματικής μελέτης, που δημοσιεύτηκε στην εφημ ΟΡΙΖΟΝΤΕΣ, αριθμ. φύλλ. 5.110/13-3-2010.