Του Κώστα Σουλτανίδη
Το Νεστόριο είναι κτισμένο σε υψόμετρο 900-950μ.και βρίσκεται ΝΔ της Καστοριάς και απέχει από αυτήν περίπου 25Κm.Αποτελείται από δύο συνοικίες το Άνω και Κάτω Νεστόριο.Παλαιοντολογικά ευρήματα και αρχαιολογικά κατάλοιπα προιστορικών και ιστορικών περιόδων,αλλά και μεταγενέστερα, όπως λείψανα Νεολιθικής εγκατάστασης,αρχιτεκτονικά και ταφικά κατάλοιπα Ελληνιστικών,Ρωμαι’κών και Βυζαντινών χρόνων, ανακαλύφθηκαν στην γύρω περιοχή του Νεστορίου και μαρτυρούν την πρώιμη και διαχρονική κατοίκηση της περιοχής.
Η σημερινή θέση του οικισμού αναπτύχθηκε περίπου στα έτη 1770-1775 από την ανάγκη σύμπτυξης ντόπιων κατοίκων της περιοχής για την αντιμετώπιση ληστρικών επιδρομών και επιθέσεων Τουρκαλβανών μετά και από ατυχείς επαναστατικές προσπάθειες στα χωριά του Γράμμου και έτσι προήλθε στη σημερινή του μορφή το Νεστόριο και η ονομασία του προέρχεται από την λέξη ‘Νεστράμι’ [εκείνος που δεν φοβάται].Στη διάρκεια της Οθωμανικής κατάκτησης η αντίσταση των κατοίκων είναι συνεχής και σθεναρή και ο ‘Αγιος Νέστορας’ το νέο όνομα του οικισμού,αποκτά μεγάλη φήμη για την ανυποταξία του.Μετά την απελευθέρωση το έτος 1928 μετονομάζεται σε Νεστόριο.
Η έκταση του οικισμού είναι περίπου 50 εκτ. και σύμφωνα με την απογραφή του 2001 ο πραγματικός πληθυσμός ανέρχεται σε 954 κατοίκους, με την πυκνότητα να διαμορφώνεται στους 19 κατ/εκτ.Το ανάγλυφο της περιοχής χαρακτηρίζεται ορεινό και διαπιστώνεται και από την υψομετρική διαφορά εντός του οικισμού. Τα επιφανειακά εδάφη είναι άριστα για δασοπονική καλλιέργεια [οξιάς,πεύκου,ελάτης και δρυός] αλλά και για γεωργική καλλιέργεια όταν επιτρέπεται από την μορφολογία. Στα πρανή και απότομων κλίσεων συναντούνται πετρώματα από τα οποία οι Νεστορίτες χρησιμοποιούσαν τις σχιστόπλακες και την πέτρα,προσδίδοντας μια υπέροχη παραδοσιακή αρχιτεκτονική στα πέτρινα Νεστορίτικα σπίτια, με βασικές επιρροές από την Ηπειρωτική παράδοση.
ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ
Το Νεστόριο δέχθηκε μεγάλες επιδράσεις από πολιτικοκοινωνικές διεργασίες και διατήρησε σε μεγάλο βαθμό την πολεοδομική και χωροταξική του ταυτότητα.Έτσι και πιο συγκεκριμένα ενώ το 1940 είχε πληθυσμό 2677 κατοίκων το 1951 ο πληθυσμός ήταν 1792 κάτοικοι με συνεχή μείωση των επόμενων δεκαετιών έως σήμερα.Η μείωση αυτή οφείλεται στον Β’ Παγκόσμιο καθώς και στον Εμφύλιο που τον ακολούθησε.Ο οικισμός κατά την διάρκεια του πολέμου δέχτηκε μεγάλο πλήγμα τόσο σε ανθρώπινο δυναμικό όσο και σε κτήρια και υποδομές, αφού 680 σπίτια έγιναν στάχτη.Η αποφυγή βιαιοτήτων και διωγμών κατά την διάρκεια του Εμφυλίου και λόγοι κοινωνικοί, πολιτικοί και οικονομικοί μετά το πέρας των εχθροπραξιών οδήγησαν σε πληθυσμιακή ερήμωση.
Η οποιαδήποτε ανάπτυξη που επήλθε τα επόμενα χρόνια με την ταυτόχρονη έλλειψη και εφαρμογή Πολεοδομικού Σχεδιασμού, έγινε πάνω στην έως τότε πολεοδομική ταυτότητα του οικισμού.Ο οικισμός άρχισε να αναπτύσσεται στα 1770 και η θέση του έχει ΝΔ προσανατολισμό σε επικλινές έδαφος ενώ βόρεια ο οικισμός προστατεύεται από ορεινό όγκο. Η επιλογή αυτή μειώνει την επίδραση των βορίων κρύων ανέμων το χειμώνα και αυξάνει την θετική επίδραση του ηλιασμού. Πηγαία νερά εντός του οικισμού έλυναν το θέμα της ύδρευσης.
Οι θέσεις των κτηρίων και το οδικό δίκτυο ακολουθούν το δυνατόν τις ισοϋψείς καμπύλες.Οι δρόμοι είναι στενοί και παλαιότερα λιθόστρωτοι. Στις δύο συνοικίες υπάρχουν οι κεντρικές πλατείες με τις αντίστοιχες εκκλησίες για την εξυπηρέτηση των θρησκευτικών και κοινωνικών εκδηλώσεων καθώς και τις ανάγκες συνεύρεσης των κατοίκων.Στους υπόλοιπους κοινόχρηστους χώρους συγκαταλέγονται οι δημόσιοι χώροι για τις ανάγκες της διοίκησης, της εκπαίδευσης,της υγείας και του αθλητισμού.Οι τελευταίες δύο ενσωματώθηκαν στον οικισμό αρκετά μετά την δεκαετία του 1950.Στην πέριξ του οικισμού περιοχή μικρές εκτάσεις χρησιμοποιούνται για την μικρή αγροτική παραγωγή.Εκτάσεις επίσης υπάρχουν παραποτάμιες δίπλα στον Αλιάκμονα ποταμό και στα παλαιότερα χρόνια υπήρχαν και πέντε νερόμυλοι κατά μήκος του ποταμού.
Μέχρι την δεκαετία του 1940 το Νεστόριο ήταν οικονομικά ενεργό, η τοπική οικονομία και κοινωνία αρκετά ανεπτυγμένη καθώς ήταν το τοπικό διοικητικό και εμπορικό κέντρο της περιοχής και προσέλκυε τους κατοίκους των γύρο χωριών.Η αγροτική παραγωγή ήταν περιορισμένη για ιδία κατανάλωση και πιο ανεπτυγμένη ήταν η κτηνοτροφία εξαιτίας των μεγάλων χορτολιβαδικών εκτάσεων του Γράμμου.Η υλοτομία ήταν επίσης κύρια δραστηριότητα και πάλι όμως εκμεταλλευόμενη την δασική κάλυψη του Γράμμου.
Σημαντική συνεισφορά στην τοπική οικονομία και αρχιτεκτονική είχαν και δραστηριότητες των Νεστοριτών μαστόρων που κατεργαζόταν και δούλευαν την πέτρα για την κατασκευή κατοικιών, δημοσίων κτηρίων έργων υποδομής όπως γέφυρες και καλντερίμια όχι μόνο στον τόπο τους αλλά και σε άλλα μέρη της Ελλάδας[Ξάνθη,Βέροια,Θεσσαλία] κατά την διάρκεια του καλοκαιριού. Σημαντική ήταν και η υφαντική τέχνη από τον γυναικείο πληθυσμό εκμεταλλευόμενη την κτηνοτροφία. Ο τρόπος ζωής των κατοίκων έως το τέλος της δεκαετίας του 1940 είναι εναρμονισμένος με το φυσικό περιβάλλον χρησιμοποιώντας τους πόρους που έχει για την βασική εξυπηρέτηση των αναγκών σίτισης,ένδυσης και κατοικίας συμπληρώνοντας τα με τα είδη από το εμπόριο που είχε αναπτυχθεί.
Η κοινωνικοοικονομική κατάσταση αλλάζει μετά τον Εμφύλιο με την πληθυσμιακή συρρίκνωση και την εγκατάλειψη της υπαίθρου και με μια νέα έξαρση της μείωσης του πληθυσμού την δεκαετία του 1960 εξαιτίας της μετανάστευσης προς το εξωτερικό και την αστυφιλία που διακατείχε όλη την Ελληνική επαρχία.Ο πληθυσμός σταθεροποιείται στους 1140 κατοίκους λόγω της ενασχόλησης των κατοίκων με την γουνοποιία όπου η κρίση και σε αυτόν τον κλάδο της οικονομίας οδηγεί στη συνέχεια σε περαιτέρω μείωση του πληθυσμού και το τραγικό η κατανομή των ηλικιών το 2001 έως και σήμερα να έχει φθίνουσα πορεία στις παραγωγικές ηλικίες και αντίστοιχη αύξηση στις μεγάλες ηλικίες.
Η κατανομή των ηλικιών πληθυσμού το 2001 για ηλικίες 0-19, 20-64 και 65 και άνω είναι αντίστοιχα 21,9%,54,3% και 23,8%.Από το 1960 έως και σήμερα γίνονται έργα δημόσια ύδρευσης, αποχέτευσης, οδοποιίας και κτιριακών εγκαταστάσεων χωρίς όμως να διατηρηθεί η οικιστική φυσιογνωμία του Νεστορίου που άλλαξε αφήνοντας στη θέση της κατεργασμένης πέτρας το μπετόν και την ασχήμια και χωρίς φαντασία εποχή μας.
ΚΤΙΡΙΑΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ
Παρά την μεγάλη από τους πολέμους καταστροφή στην κτιριακή υποδομή του οικισμού, πολλά κτήρια σήμερα διατηρούνται και μας δίνουν την εικόνα της εποχής τους. Τα κύρια υλικά για την κατασκευή τους είναι η πέτρα και το ξύλο,υλικά τα οποία πλούσια παρέχει η περιοχή,χωρίς να επηρεάζεται και να αλλοιώνεται το φυσικό περιβάλλον από την λήψη των υλικών.
Ο προσανατολισμός των κτηρίων είναι συνήθως Ν-ΝΑ όπως γενικότερα είναι και ο προσανατολισμός του οικισμού.Τα ανοίγματα είναι ορθογωνικής μορφής και πολλές φορές απουσιάζουν πλήρως ή θα είναι μικρότερα και λιγότερα στην όψη προς τον βορά.Παρατηρούμε επίσης μικρά μπαλκόνια και μικρές στεγάσεις πάνω από τις θύρες των εισόδων για προστασία από την βροχή και το χιόνι. Οι κατόψεις των κτηρίων είναι τετράγωνες και σε σχήμα Γ. Τα μεγαλύτερα και πιο εύπορα σπίτια έχουν ορθογώνια κάτοψη.Έχουν δύο ορόφους και μερικές φορές με υπόγειο να χρησιμοποιείται για την αποθήκευση τροφίμων και του κρασιού αλλά και παλαιότερα να υπάρχουν χώροι και για τα ζωντανά της κάθε οικογένειας.
Η στέγη είναι καλυμμένη με πέτρινες πλάκες.Μικρός εξώστης υπάρχει στο δεύτερο όροφο.Οι αυλές των σπιτιών περιβαλλόταν από υψηλούς περίπου 2 μ. πέτρινους μαντρότοιχους. Ήταν πλακόστρωτες και είχαν τους βοηθητικούς χώρους όπως αποθήκες, το αποχωρητήριο,το μαγειριό και τον φούρνο.Όταν ο χώρος το επέτρεπε υπήρχε και ο κήπος για τα λαχανικά και κάποια οπωροφόρα δέντρα και πάντα η κληματαριά.
ΜΕΤΑΒΑΣΗ ΣΤΟ ΣΗΜΕΡΑ
Η εικόνα του Νεστορίου έχει δεχτεί αλλοιώσεις από εκείνη πριν το 1940. Όσον αφορά τους κοινόχρηστους χώρους όπως δρόμους και πλατείες είναι πολύ λίγοι αυτοί που μαρτυρούν την τεχνοτροπία στην κατασκευή και το ύφος της εποχής. Τα λιθόστρωτα στενά έχουν επικαλυφθεί με σύγχρονα υλικά ενώ στις πλατείες, έγιναν αναπλάσεις με σχεδιασμό και χρήση υλικών της τάσης που επικρατούσε στην δεδομένη χρονική στιγμή.
Σχετικά με την κτιριακή υποδομή έχουμε μία πολύπλευρη εξέλιξη. Αμέσως μετά τον εμφύλιο όσα σπίτια ή κάτοικοι προσπάθησαν να επισκευάσουν χρησιμοποίησαν την ίδια τεχνοτροπία και τα ίδια υλικά με αποτέλεσμα να παραμείνουν κατοικήσιμα και να διατηρηθούν αυτούσια.Με το πέρασμα των ετών και στην προσπάθεια εκσυγχρονισμού, παρατηρούνται τροποποιήσεις και παρεμβάσεις. Στις στέγες αντικαθίστανται οι πέτρινες πλάκες με κεραμίδια, εξώστες με την βοήθεια πλέον του σκυροδέματος προστίθενται και παρατηρείται το φαινόμενο της προσθήκης νέων τμημάτων στο υφιστάμενο κτίριο για να συμπεριληφθεί το λουτρό και ενδεχομένως και άλλου είδους χρήσης χώροι. Με την σταθεροποίηση των κοινωνικών δεδομένων παρατηρείται και η καθαίρεση των μεγάλων εξωτερικών μαντρότοιχων. Βεβαίως πολλά από τα σπίτια εκείνης της εποχής εγκαταλείφθηκαν και είναι σήμερα ερείπια και άλλα είναι ετοιμόρροπα.
Πέρα από την υφιστάμενη κτιριακή υποδομή με την πάροδο των ετών προστέθηκαν νέα κτίρια τα οποία υπακούουν στις αρχιτεκτονικές τάσεις και κατασκευαστικές δυνατότητες της εποχής τους. Τις δεκαετίες από το 1960 και μετά επικρατεί το σκυρόδεμα και η αστική τεχνοτροπία σε άλλα μεγέθη. Αποκόπτεται έτσι η σχέση παροχής και αξιοποίησης των υλικών του φυσικού περιβάλλοντος. Έγιναν και γίνονται πολλές προσπάθειες ανακαίνισης των παλιών υφιστάμενων κατοικιών με πιο ολοκληρωμένη και συνολική πρόταση. Στην τελευταία δεκαετία αναπτύχθηκαν και αρκετές ιδιωτικές κτιριακές υποδομές στον χώρο του τουρισμού και αφορούν κυρίως καταλύματα και ξενοδοχεία.
Η εκδήλωση του River Party είναι πόλος έλξης πολλών επισκεπτών και τονώνει την τοπική οικονομία. Θετικές προοπτικές για τον τουρισμό αναμένονται από την ολοκλήρωση του φράγματος Νεστορίου καθώς θετικές θα είναι και οι επιπτώσεις στην ύδρευση, την άρδευση και την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας που είναι και οι κύριοι λόγοι της κατασκευής του φράγματος. Μακάρι στο μέλλον το Νεστόριο να γίνει γνωστό στο πανελλήνιο όχι μόνο ως πόλη του River Party, αλλά για τα υψηλής καλλιτεχνικής και αρχαιολογικής αξίας ψηφιδωτά δάπεδα των αρχαίων κτισμάτων που έχουν βρεθεί αδιάψευστους μάρτυρες της μακραίωνης ιστορίας και τα σπουδαία πέτρινα σπίτια του.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Γνωριμία με το Νεστόριο: Μιχάλης Κωστόπουλος
2. Μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων φράγματος Νεστορίου: Διδάκτωρ
Γρηγόρης Τυπάδης
3. Ένα παράθυρο στο χθες και σήμερα του Νεστοριού: Κώστας Σουλτανίδης
4. Μελέτη πολεοδόμησης, ρυμοτομικά σχέδια Νεστορίου.
