Οι επιστήμονες αναζητούν εναγωνίως στη Βόρεια Πίνδο τους τελευταίους βαλκανικούς λύγκες που ίσως ζουν στη χώρα μας
Ηταν Νοέμβριος του 2008, στο Εθνικό Πάρκο Βόρειας Πίνδου. Σε έναν απομονωμένο δασικό δρόμο δύο ερευνητές, ο βιολόγος-ζωολόγος δρ Γιώργος Μερτζάνης και ο συνεργάτης του βιολόγος κ. Χαρίλαος Πυλίδης,απορροφημένοι με την εργασία τους, κατέγραφαν για λογαριασμό του Φορέα Διαχείρισης την πανίδα του Πάρκου. Ξαφνικά αντιλαμβάνονται μια σκιά, σαν «φάντασμα», να πετάγεται μπροστά τους. «Το είδαμε φευγαλέα να περνά μπροστά από τα μάτια μας,για κλάσματα του δευτερολέπτου,και να χάνεται στο πυκνό δάσος. Από την κίνηση του ζώου, την ταχύτητά του και το περίγραμμα του σώματός του πιστεύω ότι ήταν λύγκας» λέει ο επιστημονικός υπεύθυνος της περιβαλλοντικής οργάνωσης «Καλλιστώ» κ. Μερτζάνης, ο οποίος μελετά τη βιολογία των μεγάλων σαρκοφάγων θηλαστικών της χώρας μας. Τα τελευταία χρόνια ελάχιστοι έχουν δει λύγκα στην Ελλάδα ή νομίζουν ότι είδαν.
Αλλά ακόμη και όταν ο πληθυσμός του είδους ευημερούσε στην περιοχή μας, ήταν σπάνιο να τον συναντήσει κανείς διότι κινείται συνήθως νύχτα, σε πυκνά δάση και αθόρυβα ως αιλουροειδές. Τελικά υπάρχει ακόμη λύγκας στην Ελλάδα ή μήπως δεν έχει απομείνει παρά μόνο το… φάντασμά του;
Τις δύο τελευταίες δεκαετίες δύο προγράμματα για τον λύγκα στον ελληνικό χώρο – ένα από το Πανεπιστήμιο Αθηνών το 1991 και ένα από την περιβαλλοντική οργάνωση «Αρκτούρος» το 2003- προσπάθησαν να ακολουθήσουν τα ίχνη του και να ρίξουν λίγο φως στην άγνωστη ζωή του. Ενας από τους ερευνητές που συμμετείχε και στα δύο ερευνητικά προγράμματα, ο ζωολόγος κ. Θεόδωρος Κομηνός, συνέχισε από προσωπικό ενδιαφέρον να συγκεντρώνει ως σήμερα στοιχεία για τον λύγκα στην Ελλάδα. Τα τελευταία 16 χρόνια προσπαθεί να συγκεντρώσει πληροφορίες από μαρτυρίες (πήρε περισσότερες από 1.000 συνεντεύξεις) και παρατηρήσεις κυρίως από τη Βόρεια Πίνδο και τα βουνά της Κεντρικής Μακεδονίας.
«Οι πιο αξιόπιστες μαρτυρίες καταγράφηκαν στην περιοχή της Βόρειας Πίνδου. Μάλιστα η επιβεβαιωμένη παρουσία ενός θηλυκού λύγκα με μικρό στις αρχές της δεκαετίας του ΄90 μας αφήνει πολλές ελπίδες για τη μελλοντική παρουσία του είδους εκεί» αναφέρει ο κ. Κομηνός. Οι πιο πρόσφατες μαρτυρίες, των τελευταίων 4- 5 ετών, κυρίως αφορούν οπτική παρατήρηση λύγκα. Ωστόσο τον Δεκέμβριο του 2007 φωτογραφήθηκαν ίχνη, πιθανότατα λύγκα, σε χιόνι. Ο κ. Ουρς Μπράιτενμοσερ, από το Πανεπιστήμιο της Βέρνης, μελετητής του ευρωπαϊκού λύγκα, θεωρεί, βασισμένος στις φωτογραφίες που του εστάλησαν, ότι πιθανότατα είναι ίχνη λύγκα. Ο Ελβετός επιστήμονας μιλώντας στο «Βήμα» τονίζει ότι στη χώρα μας «δεν υπάρχει αναπαραγωγικός πληθυσμός αν και μπορεί,μία στο τόσο, λύγκες να μεταναστεύουν στην Ελλάδα από τις δύο γειτονικές χώρες (Αλβανία και πΓΔΜ)».
Οι νέες μαρτυρίες
Από τις πιο σημαντικές πρόσφατες μαρτυρίες, σύμφωνα με τον κ. Κομηνό, είναι εκείνες που αναφέρονται στην περιοχή του Γράμμου και του Βοΐου. Εκεί το 2001 είχαν καταγραφεί ίχνη σε χιόνι και τον Ιούλιο του 2004 φυσιοδίφες είχαν παρατηρήσει δύο λύγκες (πιθανότατα μητέρα με το μικρό της).
Επιβεβαιωμένη παρουσία του ζώου στην Ελλάδα καταγράφηκε το 1975 όταν σκότωσαν έναν λύγκα στην κοιλάδα του Αώου. Επίσης, στις αρχές της δεκαετίας του ΄90 υπήρχαν ενδείξεις για ζημιές σε οικόσιτα ζώα από λύγκα. « Οι πληγές και τα τραύματα στα σκοτωμένα ζώα δεν προέρχονταν ούτε από αρκούδα ούτε από λύκο.Το κάθε ζώο αφήνει ξεχωριστά σημάδια.Η αρκούδα συνήθως τα σκοτώνει με χτύπημα και διακρίνονται στα θηράματά της αποτυπώματα από τα νύχια της.Ο λύκος τα πνίγει και ο λύγκας τα συλλαμβάνει από τον λαιμό ή το μουσούδι και αφήνει μικρά σε έκταση, πιο εστιασμένα,ίχνη» υπογραμμίζει ο κ. Μερτζάνης.
Η κατάσταση του λύγκα στην Ελλάδα αποτελεί για δεκαετίες τώρα ένα τεράστιο ερωτηματικό καθώς παρ΄ όλες τις κατά καιρούς μαρτυρίες παρουσίας κάποιου ζώου σε διάφορες περιοχές της κεντρικής και της βόρειας ορεινής Ελλάδας «κανένας ερευνητής ως σήμερα δεν έχει καταφέρει να δώσει τεκμηριωμένη απάντηση για το αν έχουμε να κάνουμε με ζώα τα οποία αποτελούν μέρος ενός μόνιμου πληθυσμού στην Ελλάδα ή είναι λύγκες από γειτονικούς πληθυσμούς που βρίσκονται σε φάση διασποράς», όπως επισημαίνει ο κ. Κομηνός.
Σύμφωνα με το «Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας» του WWF Ελλάς«το μόνο που μπορεί να ειπωθεί είναι ότι η παρουσία μεμονωμένων ατόμων λύγκα στην ελληνική επικράτεια μπορεί να θεωρηθεί δεδομένη τα τελευταία 20 χρόνια,όμως οι ενδείξεις που υπάρχουν δεν είναι αρκετές για να βεβαιώσουν την παρουσία μόνιμου αναπαραγωγικού πληθυσμού στην ελληνική επικράτεια». Γι΄ αυτό και το είδος χαρακτηρίζεται ως «κρισίμως κινδυνεύον».
Ο ακριβοθώρητος της Ιβηρικής
«Φαντομάς» για την Ισπανία και την Πορτογαλία είναι ο ιβηρικός λύγκας ( Lynx pardinus ). Θεωρείται το πιο απειλούμενο προς εξαφάνιση είδος της οικογένειας των αιλουροειδών αλλά και το πιο σπάνιο θηλαστικό της Ευρώπης. Η κατανομή του περιορίζεται στην Κεντρική και τη Νότια Ισπανία και σε ένα πολύ μικρό μέρος της Ανατολικής Πορτογαλίας, στα σύνορα με την Ισπανία.
Αλλά και στα Βαλκάνια «αγνοείται» η τύχη του. Ο λύγκας των Νοτίων Βαλκανίων αποτελεί ξεχωριστό υποείδος (Lynx lynx martinoi) από τα «ξαδέρφια» του στη Βόρεια Ευρώπη. Περίπου 100 ζώα ακόμη επιβιώνουν σε ορισμένες περιοχές του Μαυροβουνίου, του Κοσόβου, της Αλβανίας και της πΓΔΜ. Στη Σλοβενία, τη δεκαετία του ΄70 έγινε επανεισαγωγή του είδους με ζώα από την Τσεχοσλοβακία. Στη Βορειοανατολική Σερβία τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια παρατηρούνται λύγκες οι οποίοι περνούν από τα ρουμανικά Καρπάθια όταν παγώνει ο Δούναβης και εξαπλώνονται προς τα νότια, αλλά και προς τη Δυτική Βουλγαρία. «Η πιο κοντινή περιοχή στα ελληνικά σύνορα,όπου υπάρχουν πληροφορίες για την ύπαρξη ενός μικρού πληθυσμού λύγκα,είναι η συνοριακή γραμμή της Αλβανίας με την πΓΔΜ» αναφέρει ο κ. Κομηνός. Τον περιμένουμε στη Ροδόπη
Ερευνες που διεξάγονται τα τελευταία χρόνια στην Αλβανία, στα Σκόπια και στη Βουλγαρία έδειξαν παρουσία λύγκα πολύ κοντά στα ελληνικά σύνορα. Επίσης το 2008 φωτογραφήθηκαν λύγκες στο βουνό Ρirin της Βουλγαρίας, το οποίο βρίσκεται βορειοδυτικά της Ροδόπης. Οπως λέει ο κ. Κομηνός, «δεν αποκλείεται σε λίγα χρόνια να δούμε λύγκες και στην ελληνική πλευρά της Ροδόπης που αποτελεί το πιο ιδανικό μέρος στον ελληνικό χώρο για τον λύγκα». Πάντως, σύμφωνα με τον κ. Μπράιτενμοσερ, το υποείδος λύγκα που εντοπίζεται στα Νοτιοδυτικά Βαλκάνια βρίσκεται στο χείλος της εξαφάνισης.
Οι αιτίες της εξαφάνισης του λύγκα από την Ελλάδα πρέπει να αναζητηθούν στην καταστροφή των δασών (κυρίως δρυός) για τη δημιουργία βοσκοτόπων και στην ανάπτυξη της υλοτομίας τις δεκαετίες του ΄60 και του ΄70. Επίσης η διάνοιξη πολλών χιλιομέτρων δασικών δρόμων στους ορεινούς όγκους έδωσε τη δυνατότητα σε ντόπιους και ξένους λαθροκυνηγούς να τους προσεγγίσουν και να αφανίσουν τα είδη με τα οποία τρεφόταν ο λύγκας όπως το ζαρκάδι, το κόκκινο ελάφι, το αγριόγιδο αλλά και μικρότερα ζώα όπως ο λαγός.
