Πάμε να τα δούμε ένα, ένα καθώς και τις μικρές ιστορίες που τα ακολουθούν…
Η Καστοριά αποτελεί σήμερα μια από τις λίγες πόλεις της Ελλάδας, που διατηρούν, σε ένα μέρος της τουλάχιστον, παλιές παραδοσιακές οικίες του 18ου και 19ου αιώνα.
Η λαίλαπα της αντιπαροχής της δεκαετίας του ’60, αλλά και μεταγενέστερα, κατέστρεψαν έναν σημαντικότατο αριθμό τέτοιων οικιών, αλλοιώνοντας των οικιστικό χαρακτήρα της πόλης.
Τα περισσότερα από αυτά που σώζονται έχουν κηρυχθεί διατηρητέα, αν και αυτό δεν αποτελεί πάντα εμπόδιο στην καταστροφή τους.
Οι οικίες αυτές διαχωρίζονται σε αρχοντικές οικίες και λαϊκά παραδοσιακά. Στα δυο πρώτα μέρη του αφιερώματος, θα καταγράψουμε τα αρχοντικά που διασώζονται, από τα γνωστότερα έως τα λιγότερα γνωστά. Βέβαια η διάκριση μεταξύ αρχοντικού και λαϊκού παραδοσιακού δεν ξεκάθαρη.
Σίγουρα αρχιτεκτονικά στοιχεία, όπως το μέγεθος του κτιρίου αποτελούν παράγοντα διαχωρισμού. Όμως σε κάποιες οικίες επικράτησε καταχρηστικά ο όρος αρχοντικό, λόγω της κοινωνικής αναγνώρισης που είχε η οικογένεια που ζούσε σ’ αυτά.
Τα αρχοντικά της Καστοριάς διαχωρίζονται σε τρεις διαδοχικούς βασικούς τύπους: στον τύπο Α, που είναι ο παλαιότερος και έχει ορθογώνια κάτοψη και χωρίζεται με ένα μεσαίο κατά μήκος τοίχο. Στον τύπο Β που παρουσιάζει κάτοψη σχήματος Γ ή Π και στον τύπο Γ που επικρατεί μετά τα μέσα του 19ου αιώνα και παρουσιάζει τετράγωνη κάτοψη με τέσσερις οντάδες στις γωνίες και ενδιάμεση σταυρόσχημη σάλα.
Αρχοντικό Παπατέρπου
Το πιο πολυφωτογραφημένο αρχοντικό της πόλης, βρίσκεται στην νότια παραλία, στην οδό Μεγ. Αλεξάνδρου 141. Κατασκευάστηκε το 1880 από τεχνίτες του Νεστορίου και αρχιτεκτονικά ανήκει στο τύπο Γ των αρχοντικών. Είναι τριώροφο και αρχικά ήταν κατοικία του Τούρκου μουλά Ιμπραήμ και μετά την απελευθέρωση πέρασε στα χέρια της οικογένειας Παπατέρπου, η οποία κατάγεται από το Νεστόριο. Ανακαινίστηκε σε μεγάλο βαθμό το 1987 και σήμερα διατηρείται σε καλή κατάσταση.
Αρχοντικό Θ. Σκούταρη
Βρίσκεται στην οδό Ορεστιάδος 23, στην παραλία στο Ντολτσό. Κατασκευάστηκε το 1750 και αρχιτεκτονικά ανήκει στον τύπο Β των αρχοντικών. Είναι τριώροφο και μέχρι το 1977 ήταν κατοικία της οικογένειας Παπακώστα, όταν και αγοράστηκε από τον Ε.Ο.Τ. Σήμερα διατηρείται σε σχετικά καλή κατάσταση.
Αρχοντικό Θ. Νατζή
Βρίσκεται στην οδό Βυζαντίου στο Ντολτσό. Κατασκευάστηκε το 1753, είναι τριώροφο και παρόλο που χρονολογικά ανήκει στον τύπο Α των αρχοντικών, έχει μια ιδιαίτερη τυπολογία. Παλιότερα ήταν γνωστό σαν το σπίτι του Κυρ-Γιαννάκη. Για ένα διάστημα λειτούργησε και σαν μουσείο με βασιλική διαταγή. Σήμερα διατηρείται σε σχετικά καλή κατάσταση και έχει πλούσια διακόσμηση.
Αρχοντικό Μπασάρα
Βρίσκεται στην οδό Βυζαντίου 28 στο Ντολτσό. Κατασκευάστηκε το 1750 και αρχικά ήταν τετραώροφο, αλλά περίπου το 1888 ο τελευταίος όροφος κατεδαφίστηκε. Αρχιτεκτονικά ανήκει στον τύπο Α των αρχοντικών. Είναι γνωστό ότι η οικογένεια Μπασάρα είχε έντονη εμπορική δραστηριότητα κατά το πρώτο μισό του 19ου αιώνα στην Κωνσταντινούπολη. Αναφέρεται και ως αρχοντικό Αλβανού από το όνομα του τελευταίου ιδιοκτήτη. Το αρχοντικό δυστυχώς, είναι σε κακή κατάσταση και “περιμένει” να γίνουν πράξη οι εξαγγελίες για αποκατάσταση του και δημιουργίας σε αυτό μουσείου γούνας.
Αρχοντικό Αφων Εμμανουήλ
Βρίσκεται στην οδό Βυζαντίου 15 στο Ντολτσό. Κατασκευάστηκε το 1750, είναι τριώροφο και ανήκει στον τύπο Α των αρχοντικών. Ο Παναγιώτης Εμμανουήλ φοιτητής της ιατρικής κι ο αδελφός του Ιωάννης, λογιστής στη Βιέννη, υπήρξαν στενοί συνεργάτες του Ρήγα Φεραίου. Συνελήφθησαν και καταδικάστηκαν σε θάνατο από τους Τούρκους, οι οποίοι τους μετέφεραν στο Βελιγράδι όπου και τους κρέμασαν, μαζί με τον Ρήγα Φεραίο, το 1798. Το αρχοντικό αργότερα πέρασε στην ιδιοκτησία του Παυσανία Τσιατσιαπά, ο οποίος το 1930 το πούλησε στο κράτος. Σήμερα διατηρείται σε καλή κατάσταση και στεγάζεται σ’ αυτό το Ενδυματολογικό μουσείο που διαχειρίζεται ο μουσικοφιλολογικός σύλλογος «Αρμονία».
Αρχοντικό Νεράντζη Αϊβάζη
Βρίσκεται στην οδό Καπετάν Λάζου 10 στο Ντολτσό. Κατασκευάστηκε στις αρχές του 18ου αιώνα, είναι διώροφο και ανήκει στον τύπο Β τον αρχοντικών. Η οικογένεια Αϊβάζη αναφέρεται στην Καστοριά από τον 17ο αιώνα. Το αρχοντικό αρχικά άνηκε στην οικογένεια Χοντρογιάννη. Ο πατέρας του Νεράντζη, Δημήτριος Αϊβάζης, παντρεύτηκε την κόρη του Χοντρογιάννη Θεοδότα και μπήκε σώγαμπρος στο αρχοντικό. Ο Νεράντζης Αϊβάζης , στου οποίου τα χέρια πέρασε η ιδιοκτησία, το πούλησε το 1960 στο Δήμο Καστοριάς. Το 1975 δημιουργήθηκε στο αρχοντικό το Λαογραφικό μουσείο, του οποίου την διαχείριση έχει ο μουσικοφιλολογικός σύλλογος «Αρμονία». Διατηρείται σε καλή κατάσταση.
Αρχοντικό Βέργουλα
Βρίσκεται στην οδό Αϊδήτρας 12. Κατασκευάστηκε το 1850, είναι τριώροφο και ανήκει στον τύπο Γ των αρχοντικών. Οι τελευταίοι ιδιοκτήτες το παραχώρησαν στον Δήμο Καστοριάς και για ένα διάστημα στεγαζόταν σ’ αυτό η σχολή οργανοποιίας. Διατηρείται σε καλή κατάσταση.
Αρχοντικό Αλεξίου Βέργουλα
Βρίσκεται στην οδό Αϊδήτρας 14. Κατασκευάστηκε το 1854, είναι τριώροφο και ανήκει στον τύπο Γ των αρχοντικών. Εδώ και μερικά χρόνια έχει συντηρηθεί και στεγάζει τον ομώνυμο ξενώνα. Διατηρείται σε καλή κατάσταση.
Αρχοντικό Θ. Τζώτζα
Βρίσκεται μεταξύ των οδών Νίκης (στον αριθμό 100) και Χριστοπούλου (στον αριθμό 113) στο Απόζαρι. Κατασκευάστηκε το 1860, είναι τριώροφο και ανήκει στον τύπο Γ των αρχοντικών. Δυστυχώς η αποκατάσταση του έμεινε ημιτελής, καθώς η προγραμματισμένη στέγαση τον γενικών αρχείων του κράτους δεν έγινε ποτέ.
Αρχοντικό Δελιδήνα
Βρίσκεται στην οδό Κ. Μιχαήλ 12 στο Ντολτσό. Κατασκευάστηκε το 1860, είναι τριώροφο και ανήκει στον τύπο Γ των αρχοντικών. Διατηρείται σε καλή κατάσταση από τους ιδιοκτήτες.
Αρχοντικό Πουλιόπουλου
Βρίσκεται στην γωνία της οδού Τσακάλη 2 και της πλατείας Αφων Εμμανουήλ στο Ντολτσό. Κατασκευάστηκε το 1860, είναι τριώροφο και ανήκει στον τύπο Γ των αρχοντικών. Την χρονιά που πέρασε, πυρκαγιά κατέστρεψε ολοκληρωτικά των τρίτο όροφο και προκάλεσε ζημιές στο υπόλοιπο κτίριο. Οι ιδιοκτήτες αποκατέστησαν όλες τις ζημιές. Στο ισόγειο του αρχοντικού λειτουργεί το εστιατόριο “Ντολτσό”.
Αρχοντικό Γάκη
Βρίσκεται στην πλατεία Αφων Εμμανουήλ (στον αριθμό 7) στο Ντολτσό. Κατασκευάστηκε το 1863, είναι τριώροφο και ανήκει στον τύπο Γ των αρχοντικών. Δυστυχώς δεν έχει συντηρηθεί εδώ και χρόνια και είναι σε κακή κατάσταση.
Αρχοντικό Πηχεών
Βρίσκεται στην ομώνυμη οδό Πηχεών 2 δίπλα στην πλατεία στο Ντολτσό. Κατασκευάστηκε περίπου το β’ μισό του 19ου αιώνα και είναι διώροφο. Από το 1865 και μετά διέμενε εδώ ο αγωνιστής του πρώιμου Μακεδονικού Αγώνα και δάσκαλος Αναστάσιος Πηχεών. Εδώ γεννήθηκε και ο γιός του Φιλόλαος Πηχεών ή Καπετάν Φιλώτας, μακεδονομάχος, ο οποίος το 1912 ως ανθυπίλαρχος συμμετείχε στην απελευθέρωση της Καστοριάς. Το αρχοντικό το 1972 δωρίθηκε από ιδιοκτήτες στο υπουργείο πολιτισμού, που το εγκατέλειψε στην τύχη του. Η δωρεά ακυρώθηκε και αργότερα οι ιδιοκτήτες το δώρισαν στο Δήμο Καστοριάς. Αφού αποκαταστάθηκε ημιτελώς, το 2005 ο Δήμος το παραχώρησε στο σύλλογο «Φίλοι Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα». Ο σύλλογος κατάφερε να τελειώσει την αποκατάσταση του και από το 2010 στεγάζεται εδώ το Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα.
Αρχοντικό Μπατρίνου
Βρίσκεται στην γωνία των οδών Καπετάν Λάζου 2 και Πηχεών 5 στο Ντολτσό. Κατασκευάστηκε το 1750, είναι διώροφο και ανήκει στον τύπο Β των αρχοντικών. Στο αρχοντικό γεννήθηκε ο μακεδονομάχος – γιατρός Μενέλαος Μπατρίνος και ο αντιπρόεδρος της Βουλής Λεωνίδας Μπατρίνος. Διατηρείται σε καλή κατάσταση.
Αρχοντικό Σαπουντζή
Βρίσκεται στην οδό Χριστοπούλου 101 στο Απόζαρι. Κατασκευάστηκε στις αρχές του 18ου αιώνα, είναι τριώροφο και ανήκει στον τύπο Α των αρχοντικών. Αναφέρεται και σαν αρχοντικό Μπρουμιδη, από το όνομα του τελευταίου ιδιοκτήτη. Πρόσφατα ανακαινίστηκε και διατηρείται σε καλή κατάσταση.
Αρχοντικό Τσιατσιαπά
Βρίσκεται στην οδό Νίκης 114-116 στο Απόζαρι. Κατασκευάστηκε στις αρχές του 18ου αιώνα, είναι τριώροφο και ανήκει στον τύπο Α των αρχοντικών. Αρχικός ιδιοκτήτης ήταν ο άρχοντας Μόραλης. Η χρονολογία 1754 που αναφέρεται σε επιγραφή, μάλλον αναφέρεται στην χρονιά που το αρχοντικό αγοράστηκε από τον Τσιατσιαπά και επισκευάστηκε εκτενώς. Μετά από εργασίες που κράτησαν χρόνια το αρχοντικό ανακαινίστηκε και διατηρείται σε καλή κατάσταση.
Αρχοντικό Χριστόπουλου
Βρίσκεται στην γωνία των οδών Γούση 1 & Χριστοπούλου στο Απόζαρι. Κατασκευάστηκε το 1753, είναι τριώροφο και ανήκει στον τύπο Α των αρχοντικών. Σύμφωνα με την προφορική παράδοση, εδώ γεννήθηκε ο ποιητής Αθανάσιος Χριστόπουλος (1772 – 1847) και έζησε τα πρώτα χρόνια της ζωής του, πριν φύγει με την οικογένεια του στο Βουκουρέστι. Από πωλητήρια έγγραφα που βρέθηκαν ιδιοκτήτης (μετά την αναχώρηση του Χριστόπουλου) φέρεται ο Δημ. Φίλτζος. Στη συνέχεια αγοράστηκε από τον Νάνο Νισλί (συχνά αναφέρεται και ως αρχοντικό Νισλί). Αργότερα περνά στα χέρια του Ιωάν. Τζώτζα και έπειτα στην ιδιοκτησία Χρ. Τόσκου. Τελικά ο Δήμος Καστοριάς προχώρησε σε απαλλοτρίωση για την διάσωση του. Έπειτα από χρόνια, αναμένεται φέτος το καλοκαίρι να ξεκινήσουν οι εργασίες αποκατάστασης του, μιας και το αρχοντικό είναι σε κακή κατάσταση.
Αρχοντικό Μητούση
Βρίσκεται στην οδό Καπετάν Λάζου 7 στο Ντολτσό. Κατασκευάστηκε το 1860, είναι τριώροφο και ανήκει στον τύπο Γ των αρχοντικών. Πρόσφατα αποκαταστάθηκε μαζί με άλλα δυο γειτονικά αρχοντικά από τον Δήμο Καστοριάς. Διατηρείται σε καλή κατάσταση.
Αρχοντικό Β. Σιώμκου
Βρίσκεται στην γωνία των οδών Βαρδάκη & Κυδωνίων 8 στο Απόζαρι. Είναι τριώροφο και ανήκει στον τύπο Α των αρχοντικών. Δυστυχώς δεν συντηρήθηκε ποτέ, νε αποτέλεσμα να έχει καταρρεύσει η σκεπή και ολόκληρος ο τρίτος όροφος.
Αρχοντικό Γκιμουρτζίνα
Βρίσκεται στην γωνία των οδών Βαρδάκη & Κυδωνίων 7 στο Απόζαρι. Είναι τριώροφο και ανήκει στον τύπο Α των αρχοντικών. Εκτός από ένα μικρό τμήμα του δεν έχει συντηρηθεί και είναι σε κακή κατάσταση.
Αρχοντικό Ζάχου
Βρίσκεται στην γωνία των οδών Ζάχου 18 & Παπακωνσταντίνου στο Ντολτσό. Κατασκευάστηκε το 1860, είναι τριώροφο και ανήκει στον τύπο Γ των αρχοντικών. Είναι ένα από τα μεγαλύτερα αρχοντικά της Καστοριάς και διατηρείται σε μέτρια κατάσταση.
Αρχοντικό Ι.Δ. Αϊβάζη
Βρίσκεται στην οδό Μπατρίνου 6 στο Ντολτσό. Είναι διώροφο και ανήκει στον τύπο Α των αρχοντικών. Αρχικά το αρχοντικό άνηκε στην οικογένεια Παπαδιαμαντή. Ο Ιωάννης Αϊβάζης παντρεύτηκε την Αναστασία Παπαδιαμαντή και μπήκε σώγαμπρος στο αρχοντικό, το οποίο τελικά έμεινε γνωστό με το όνομα του. Πρόσφατα ανακαινίστηκε, μαζί με δυο γειτονικά, από τον Δήμο Καστοριάς και διατηρείται σε καλή κατάσταση.
Δείτε τη συνέχεια του εκπληκτικού αφιερώματος στα αρχοντικά της Καστοριάς στο mnimeiakastorias.blogspot.gr
