Πριν καταργήσουμε τα Αρχαία Ελληνικά από τη Μέση Εκπαίδευση, μήπως να προσπαθήσουμε να καταργήσουμε τα λάθη που κάνουμε στη χρήση αρχαίων και λόγιων εκφράσεων;
O κάτωθι υπογράφων
ΟΧΙ ο κάτωθι ΥΠΟΓΕΓΡΑΜΜΕΝΟΣ
Το λάθος που έχουμε βαρεθεί να βλέπουμε σε κάθε δημόσιο έγγραφο. «Υπογεγραμμένος» σημαίνει αυτός που φέρει υπογραφή, ενώ στην πραγματικότητα εμείς θέλουμε να δηλώσουμε «αυτόν που υπογράφει». Φαίνεται ότι το λάθος προήλθε από την απόδοση της αγγλικής undersigned ή της αντίστοιχης γαλλικής soussigne. Πολλοί μάλιστα θεωρούν ως πλεονασμό τη λέξη κάτωθι, καθώς εμπεριέχεται ήδη στο πρώτο συνθετικό (υπο-) της λέξης υπογράφων.
παρελθέτω απ’ εμού το ποτήριον τούτο
ΟΧΙ ΑΠΕΛΘΕΤΩ απ’ εμού το ποτήριον τούτο
Η σωστή φράση προέρχεται από την προσευχή του Ιησού στη Γεσθημανή, όπου ζητούσε από τον Πατέρα του να μην περάσει το μαρτύριο που γνώριζε ότι τον περιμένει: «πάτερ μου, εἰ δυνατόν ἐστι, παρελθέτω ἀπ᾿ ἐμοῦ τὸ ποτήριον τοῦτο· πλὴν οὐχ ὡς ἐγὼ θέλω, ἀλλ᾿ ὡς σύ».
ο ζάπλουτος
ΟΧΙ ο ΖΑΜΠΛΟΥΤΟΣ
Κι όμως, η συγκεκριμένη λέξη δεν είναι ακραία δημοτική, όπως νομίζουν οι περισσότεροι, αλλά αρχαιοελληνική. Προέρχεται από το μόριο ζα (=πολύ) και τη λέξη πλούτος. Ο αποκλίνων τύπος ζάμπλουτος προήρθε από σύγχυση με το πάμπλουτος = παν + πλούτος.
υπέρ το δέον
ΟΧΙ υπέρ ΤΟΥ ΔΕΟΝΤΟΣ
Το σωστό: Ίσως το λάθος να οφείλεται σε επίδραση της φράσης «πέραν του δέοντος», που έχει παρόμοια σημασία. Η σωστή μορφή «υπέρ το δέον» σημαίνει «πάνω απ’ όσο πρέπει». Εμείς όμως όταν χρησιμοποιούμε τη λανθασμένη «υπέρ του δέοντος», στην πραγματικότητα είναι σαν να λέμε «για χάρη αυτού που πρέπει να γίνει».
το φιλοθέαμον
ΟΧΙ το φιλοθεάμον
Πρόκειται για λόγιο επίθετο, που έχει τον ίδιο τύπο στο αρσενικό και στο θηλυκό γένος: ο, η φιλοθεάμων. Στο ουδέτερο όμως ανεβάζει τον τόνο στην προπαραλήγουσα. Τον λανθασμένο τύπο (φιλοθεάμον) τον χρησιμοποιούμε κυρίως στη φράση «το φιλοθεάμον κοινό».
επί το έργον
ΟΧΙ επί ΤΩ ΕΡΓΩ
Λόγια φράση που σημαίνει «εν ώρα εργασίας/δραστηριότητας», αλλά υπάρχει αυτούσια και στα αρχαία ελληνικά, με άλλη σημασία. Πιθανόν το λάθος να προέρχεται από το γεγονός ότι το επί συντάσσεται και με δοτική, εκτός από αιτιατική ή γενική. Ίσως ακριβώς επειδή η φράση είναι λόγια, κάποιοι νομίζουν ότι της ταιριάζει καλύτερα η … αρχαιοπρεπής δοτική.
υποχρεούται ή υποχρεώνεται;
Κανένα από τα δύο δεν είναι λανθασμένο, γιατί απλούστατα καθένα από αυτά έχει διαφορετική σημασία. Ωστόσο, γίνεται λανθασμένη χρήση.
Η λόγια κλίση υποχρεούμαι, υποχρεούσαι, υποχρεούται έχει τη σημασία «έχω την υποχρέωση να κάνω κάτι». Π.χ.: οι υπάλληλοι της εταιρείας υποχρεούνται να φορούν γραβάτα καθ’ όλη τη διάρκεια της μέρας.
Αντίθετα, η νεοελληνική κλίση υποχρεώνομαι, υποχρεώνεσαι, υποχρεώνεταισημαίνει κυρίως «αναγκάζομαι». Π.χ., ο Υπουργός υποχρεώθηκε σε παραίτηση.
ιχθύες ή ιχθείς;
Ισχύει ό,τι και παραπάνω: δηλαδή, και οι δύο τύποι είναι σωστοί, αρκεί να γνωρίζουμε πότε και πώς να τους χρησιμοποιούμε.
Η αρχαιοελληνική λέξη ιχθύς διατηρεί την αρχική κλίση της και στα νεοελληνικά. Ιχθύες είναι η ονομαστική και ιχθείς η αιτιατική. Πολλές φορές συναντάμε το εξής λάθος: «Οι Ιχθείς, σύμφωνα με τις αστρολογικές προβλέψεις, θα περάσουν δύσκολα τις επόμενες μέρες». Το ίδιο ακριβώς λάθος συνηθίζεται και με τη λέξη μύες, που κλίνεται ακριβώς όπως και οιιχθύες.
απάγει ή απαγάγει;
Ο ενεστώτας του ρήματος είναι απάγω, ο αόριστος απήγαγα και ο παρακείμενος έχω απαγάγει (ελάχιστα διαφοροποιείται από την κλίση του αρχαίου άγω). Επομένως είναι λάθος να πούμε «η κάμερα κατέγραψε τον εγκληματία να απαγάγει το παιδί».
έχω απαυδήσει ή έχω απηυδήσει;
Πρόκειται για τον παρακείμενο του ρήματος απαυδώ (από + αυδώ). Το ρήμα παίρνει χρονική αύξηση στον αόριστο και σχηματίζει τον τύπο απηύδησα. Ωστόσο ο παρακείμενος δεν παίρνει χρονική αύξηση, γι’ αυτό είναι λανθασμένη η έκφραση «έχω απηυδήσει».
