“Δε θα κλάψω, βέβαια, για την ανησυχία των αγορών, των ΜΜΕ, των δημοσκόπων ή για το αν θα παίζει ο Αμπράμοβιτς με 2-3 ή 13 ξένους παίκτες”
Οι Βρετανοί, τελικά, αποφάσισαν να εγκαταλείψουν την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Παρά τα «προγνωστικά» και τους ευσεβείς , όπως αποδείχτηκε πόθους, των συστημικών μέσων , των ελίτ της Βρετανίας και της Ευρωπαϊκής επιτροπής, που έκαναν ακόμα και τους ίδιους τους ηγέτες του brexit , Βoris Johnson και Nigel Farage , να προβούν στις κωμικοτραγικές δηλώσεις αποδοχής της ήττας και ανασκευής εν συνεχεία, οι Βρετανοί αποφάσισαν όχι.
Το ερώτημα, που γεννιέται μετά από αυτό το αποτέλεσμα είναι γιατί .
Το δεύτερο ερώτημα πιστεύω είναι, αν αυτή η εξέλιξη είναι θετική ή αρνητική.
Κατά την γνώμη μου , οι απαντήσεις κινούνται σε πολλαπλά επίπεδα.
Δεν θα αναφερθώ στη δύσκολη σχέση Βρετανίας – Ε.Ε. και στην αμοιβαία καχυποψία, ούτε στις ψυχολογικές πτυχές τις ξεπεσμένης αυτοκρατορίας, που ασφυκτιά μέσα σε ένα κλαμπ κρατών, όπου τον πρώτο λόγο έχει η Γερμανία, χωρίς αυτό να σημαίνει, ότι παραγνωρίζω την σημασία, που αυτές οι πτυχές μπορεί να έχουν, αλλά σε αίτια, που θεωρώ σημαντικότερα και πιστεύω, ότι προκαλούν την επίταση των παραπάνω. Άλλωστε, για να εκδηλωθεί ένα σύμπτωμα ή μια νόσος χρειάζεται, να συντρέχουν εκτός των γενετικών και οι περιβαλλοντικοί παράγοντες, που προσπαθούμε να τροποποιήσουμε και να θεραπεύσουμε.
Τα αίτια πρέπει να αναζητηθούν στην ευρύτερη κρίση του οικονομικού, πολιτικού και πολιτισμικού μοντέλου δόμησης των δυτικών κοινωνιών τις τελευταίες δεκαετίες.
Στον οικονομικό τομέα, η βαθιά δομική κρίση του κεφαλαιοκρατικού συστήματος, που επιχειρήθηκε και επιχειρείται να αντιμετωπισθεί με την λιτότητα, τον περιορισμό των εργατικών δικαιωμάτων, την υποχώρηση του κράτους πρόνοιας και εν γένει την επικράτηση ενός ακραία νεοφιλελευθέρου , χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού, αυξάνει όχι μόνο τις ανισότητες, αλλά και την περιθωριοποίηση και την ανασφάλεια.
Η ανάκαμψη του μέσου ποσοστού κέρδους και ο νέος κύκλος συσσώρευσης, επιλέχθηκε ή έγινε αναγκαστικά, λόγω έλλειψης εναλλακτικού τρόπου στην παρούσα φάση ανάπτυξης του συστήματος , να στηριχθεί στην επίθεση στις κατακτήσεις, που είχε πετύχει η εργασία τα τελευταία 100 χρόνια.
Επιπλέον, η αύξηση της οικονομικής ανισομέρειας μεταξύ των οικονομιών της Ε.Ε. με την διεύρυνση του χάσματος στα εμπορικά ισοζύγια και τα επιτόκια δανεισμού μεταξύ των κρατών της Ένωσης, πιέζει ακόμα περισσότερο τις μειονεκτικές περιφέρειες και δίνει συγκριτικό πλεονέκτημα στο ισχυρό κέντρο. Η αδυναμία της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, να ανταποκριθεί γρήγορα και με επιτυχία σε ρόλους πέρα από αυτόν της νομισματικής σταθερότητας στερεί ακόμα και εργαλεία συστημικής απάλυνσης των κρίσεων.
Στο πολιτικό επίπεδο, η δομή της Ε.Ε. αλλά και γενικότερα η μετάθεση των κρίσιμων αποφάσεων σε υπερεθνικά κέντρα, μειώνει τον ρόλο του εθνικού κράτους, χωρίς να δίνει την δυνατότητα συμμετοχής στη λήψη των αποφάσεων. Οι υπερεθνικές ελίτ παράγουν και αναπαράγουν τις οικονομικές και πολιτικές σχέσεις, μακριά από τους λαούς με την παρέμβαση των κάθε λογής λόμπυς – διαδρομιστών, που έχουν την πολιτικοοικονομική ισχύ, να καθορίζουν προς όφελος τους πάντα το αποτέλεσμα.
Το κράτος χάνει τον ρόλο του, ως πεδίο σύγκρουσης , πάλης ,αλλά και σύνθεσης των αντίρροπων δυνάμεων και συμφερόντων, έστω μέσα στα περιθώρια της αντιπροσωπευτικής αστικής δημοκρατίας και περιορίζεται στη άσκηση του μονοπωλίου της βίας και της διασφάλισης της «ομαλής λειτουργίας της αγοράς» και τον κατευνασμό των απρόσωπων αλλά πανίσχυρων αγορών κεφαλαίου, που λειτουργούν εκτός ελέγχων και μπορούν, να υποτάξουν και να καταστρέψουν λαούς και κοινωνίες.
Άλλωστε, ο νεοφιλελευθερισμός επιφυλάσσει έναν καχεκτικό έως ανύπαρκτο ρόλο για το κράτος στο σκέλος των κοινωνικοοικονομικών διεργασιών. Ο ρόλος του, οφείλει να περιορίζεται στη διασφάλιση με κάθε μέσο της αγοράς και της ομαλής αναπαραγωγής του κεφαλαίου. Εδώ, βέβαια, το θέλει ικανό και αποτελεσματικό, ένα κράτος αλά καρτ.
Η ρήση δε, της ιέρειας του νεοφιλελευθερισμού βαρώνης Θάτσερ για την κοινωνία, «ξεχάστε την κοινωνία, υπάρχουν μόνο άτομα» δηλώνει το ρόλο, που της επιφυλάσσει, ως τρόπο οργάνωσης της ανθρώπινης δράσης.
Η υπόρρητη αλλά και ρητή πολλές φορές δήλωση περιφρόνησης της λαϊκής ετυμηγορίας από «θεσμούς» μη δημοκρατικά εκλεγμένους και κυρίως μη δημοκρατικά ελεγχόμενους, δίνει την αίσθηση, που όλο και πιο συχνά είναι αντικειμενική πραγματικότητα, της αυτοκρατορικής διακυβέρνησης, μιας ελέω θεού μοναρχίας, γυρίζοντας την ιστορία στην εποχή, προ του διαφωτισμού. Είναι, νομίζω, πρωτόγνωρη η διάσταση ανάμεσα στην εξέλιξη των παραγωγικών δυνάμεων και την οπισθοδρόμηση της κοινωνικοπολιτικής οργάνωσης.
Η δομή της Ε.Ε. είναι τέτοια, που σε θεσμικό επίπεδο έχει ελλείμματα αντιπροσώπευσης και δημοκρατίας, με υπολειτουργία οργάνων και εκβιαστικές τακτικές, αλλά κυρίως με έλλειμμα αμοιβαιοποίησης των κινδύνων και αναδιανομής πόρων. Δίνεται συνεχώς η εντύπωση της εθνικής προσπάθειας για κατάληψη της καλύτερης θέσης και όχι ενός ενιαίου μηχανισμού αποφάσεων.
Στο πολιτιστικό επίπεδο, έχουμε την επικράτηση της κουλτούρας του άκρατου καταναλωτισμού σε συνδυασμό με τον εξίσου άκρατο ατομισμό, που συνεπάγεται η εξυπηρέτηση του. Ο νεοφιλελευθερισμός δεν είναι μόνο οικονομικό σύστημα αλλά και τρόπος κοινωνικής οργάνωσης, σκέψης και δράσης. Είναι τρόπος αντίληψης, εξήγησης και απάντησης στα κοινωνικά, πολιτικά και όχι μόνο στα οικονομικά προβλήματα.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο οι ιδέες του ουμανισμού, της συνύπαρξης, της κοινωνικής δικαιοσύνης, της οικονομικής δημοκρατίας, της ισονομίας, της ισοπολιτείας, που σμιλεύτηκαν μέσα από κοινωνικούς αγώνες, συγκρούσεις και επαναστάσεις αιώνων υποχωρούν και αναδύεται ο κοινωνικός δαρβινισμός, ως επικρατούσα αντίληψη.
Η καλλιέργεια του αφηγήματος του ανωτέρου έθνους, που εκφράζεται από την ιστορία έως το ποδόσφαιρο, έρχεται να αντικαταστήσει την ουσιαστική παρέμβαση στις κοινωνικοπολιτικές αποφάσεις, που χάνεται, και λειτουργώντας σε ένα φαντασιακό επίπεδο δίνει την αίσθηση της συμμετοχής, της ομάδας και της υπεροχής, που θεωρεί τους άλλους κατώτερους, υπευθύνους για τα δεινά του, σφετεριστές των ιερών και των οσίων. Είναι ο πυρήνας της φασιστικής ιδεολογίας, που διαμορφώθηκε στην Ευρώπη κατά το μεσοπόλεμο και επανεμφανίζεται δυναμικά σήμερα.
Όλα αυτά μαζί διαμορφώνουν τις συνθήκες για το χθεσινό αποτέλεσμα.
Το Brexit είναι μια εξέλιξη, που δεν μπορεί να τη θεωρήσει κανείς apri ori θετική.
Δεν θα κλάψω, βέβαια, για την ανησυχία των αγορών, των ΜΜΕ, των δημοσκόπων ή για το αν θα παίζει ο Αμπράμοβιτς με 2-3 ή 13 ξένους παίκτες , ούτε για το κοινό σπίτι και αλλά τέτοια, που θυμίζουν δακρύβρεχτα σενάρια παλιού ελληνικού κινηματογράφου.
Το γεγονός, ότι οι λαοί φαίνεται να έχουν μια τάση αντίστασης και απόρριψης είναι θετικό, αλλά οι όροι, που αυτό γίνεται μπορεί να είναι βαθιά αντιδραστικοί.
Όταν το κύριο επιχείρημα είναι το μεταναστευτικό και η ξενοφοβία, δεν μπορούμε να αισθανόμαστε χαρούμενοι, αλλά βαθιά ανήσυχοι . Η εθνικιστική αναδίπλωση δεν αποτελεί λύση, αλλά μέρος του προβλήματος. Ένας εθνικός, εθνικιστικός νεοφιλελευθερισμός δεν είναι λιγότερο επικίνδυνος από έναν υπερεθνικό. Ούτε μπορεί να δώσει απάντηση στα προβλήματα της ανεργίας και του αποκλεισμού.
Στην παγκοσμιοποιημένη οικονομία οι δυνατότητες άσκησης εθνικών κεϋνσιανών πολιτικών, όπως υπονοούν ή ονειρεύονται κάποιοι, είναι μάλλον περιορισμένη και ο εθνικός κρατικός καπιταλισμός μάλλον δεν απαντά στις μελλοντικές προκλήσεις.
Η 4η βιομηχανική επανάσταση με την αυτοματοποίηση της παραγωγής και την ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης, θα επιφέρει ραγδαία διάσταση ανάμεσα στην εξέλιξη των παραγωγικών δυνάμεων και των κοινωνικοοικονομικών ανισοτήτων απειλώντας έως και το 50% των θέσεων εργασίας στο μέλλον(σύμφωνα με αναλυτές όπως ο J. Riffkins και o D. Harvey ).
Η εθνικιστική περιχαράκωση με ταυτόχρονη άνοδο του φασισμού, ως απάντηση στα προβλήματα, έχει προκαλέσει τους πολέμους του προηγούμενου αιώνα και δεν πρόκειται να δώσει τη διέξοδο, που επιθυμούν οι εργαζόμενοι.
Η κατανόηση της ρίζας του προβλήματος, που έγκειται στον τρόπο οικονομικής-κοινωνικής οργάνωσης και στην διαμόρφωση των συνθηκών υπέρβασης του, είναι αυτή, που μπορεί να γεννήσει την ελπίδα για το μέλλον.
Μπορεί, ίσως, να φαντάζει ουτοπικό, αλλά είναι αναγκαία η ανασυγκρότηση των προοδευτικών δυνάμεων . Δεν μπορεί να αφεθεί το μέλλον και η ιστορία ούτε στο νεοφιλελευθερισμό, ούτε στον εθνικισμό.
