Παγκόσμια ημέρα περιβάλλοντος σήμερα κι ας μιλήσουμε για ένα θέμα που αφορά ευρύτερα την περιοχή μας, αλλά ίσως δεν είναι γνωστές όλες οι πτυχές και οι παράμετροι που το συνοδεύουν.
Το φυσικό περιβάλλον και η οικονομική ανάπτυξη είναι δυο έννοιες δυστυχώς αντιφατικές, ακόμα κι αν μιλάμε για “πράσινη ανάπτυξη”. Η μυλόπετρα του κέρδους δεν αφήνει τίποτα “πράσινο” σε μια ανάπτυξη που ορίζεται με βάση τις όλο και περισσότερες ανάγκες του ανθρώπου.
Έτσι πολλές φορές αυτό το αμφιλεγόμενο “όραμα της ανάπτυξης” δημιουργεί ένα οικολογικό χρέος στις επόμενες γενεές με τις διαχειριστικές προκλήσεις και το αντίστοιχο κόστος αποκατάστασης της βλάβης στο περιβάλλον.
Κάτι που φυσικά δεν είναι δεδομένο μιας και τα οικολογικά ζητήματα στην εποχή μας αποδεικνύουν ότι οι περισσότερες βλάβες στο περιβάλλον δεν είναι αναστρέψιμες.
Ένα από αυτά τα “αναπτυξιακά οράματα” αποτελεί και το περιβόητο φράγμα του Νεστορίου.
Τα οφέλη που αναμένονται αν προσπαθήσουμε να τα οργανώσουμε σε σημεία είναι τα εξής:
1. Μεγαλύτερη έκταση για “ποτιστικές” καλλιέργειες (για φυτά δηλαδή που απαιτούν περισσότερη ποσότητα νερού)
2. Τουριστική αναβάθμιση λόγω της λίμνης που θα δημιουργηθεί
3. Θέσεις εργασίας
(πρόσκαιρες στην κατασκευή και μόνιμες από την αλιεία και τον τουρισμό)
4. Τοπικός πόρος από την αξιοποίηση παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος.
Αυτή είναι μια προσέγγιση που αφορά τα ανθρώπινα συμφέροντα, αποτελούν τα θετικά αποτελέσματα του έργου και συνοδεύεται από το επιχείρημα ότι “μια λίμνη γίνεται οικολογικός παράδεισος,όπου νέα υδρόβια είδη βρίσκουν κατάλυμα” και το ότι “όλο αυτό το νερό αλλιώς θα πήγαινε χαμένο”..
Ας δούμε όμως τι είδους “οικολογικό παράδεισο” πάμε να δημιουργήσουμε:
Καταρχήν θα αρχίσουμε με μια πικρή διαπίστωση: 8 στους 10 κατοίκους του πλανήτη ζουν κοντά σε κάποιο ποτάμι του οποίου η ύπαρξη κινδυνεύει.[1]
Η υποβάθμιση των υδάτων παγκόσμια, η αλόγιστη χρήση του καθώς και η ιδιωτικοποίησή του σε ορισμένες χώρες, έχει αφήσει μεγάλο μέρος πληθυσμών χωρίς πρόσβαση σε πόσιμο νερό.
Μια μέθοδος οικολογικής διαχείρισης του νερού είναι η εξής:
Έστω ότι έχουμε “χ” ανάγκες σε νερό. Καλύπτουμε αυτές τις ανάγκες;
Αν όχι τότε εφαρμόζουμε ορθολογικές τεχνικές και τεχνολογίες εξοικονόμησης του νερού που έχουμε στη διάθεσή μας. Τώρα μας αρκεί το νερό για να καλύψουμε τις ανάγκες μας;
Αν όχι και πάλι, μπορούμε να αρχίσουμε να σκεφτόμαστε την δημιουργία ενός φράγματος, με γνώμονα πάντα να καλύψουμε τις ανάγκες μας σε νερό (ύδρευσης και άρδρευσης), αλλά ενημερώνουμε και τις τοπικές κοινότητες για τις αρνητικές επιπτώσεις στη ζωή τους, ώστε όλοι να συμμετέχουν σε μια τόσο δραστική για το μέλλον τους απόφαση.
Στη περίπτωση του φράγματος Νεστορίου όχι απλά δεν τηρήθηκε η πιο πάνω λογική, αλλά το έργο προωθήθηκε ως ένα έργο με μόνο θετικές επιδράσεις, ενώ φωνές που προσπάθησαν να προειδοποιήσουν για την “σκοτεινή πλευρά” των φραγμάτων (όπως της “Καλλιστώ”), φιμώθηκαν και λοιδορήθηκαν εν τη γεννέση τους.
Υπάρχει ένας διεθνής οργανισμός που μελετά την ωφελιμότητα των φραγμάτων: Η Διεθνής Επιτροπή για τα Μεγάλα Φράγματα (ICOLD)
Ο οργανισμός αυτός καταρχήν ορίζει το τι θεωρείται “μεγάλο φράγμα”.
Σύμφωνα με το ορισμό που δίνει θα πρέπει ένα φράγμα να είναι πάνω απο 15 μέτρα ύψος (απο την θεμελίωση) ή πάνω από 3 εκατ.κυβικά μέτρα νερού.[2]
Το Φράγμα του Νεστορίου με βάση αυτόν τον ορισμό μάλλον θεωρείται μεγάλο φράγμα (72 μέτρα ύψος και 2 εκατ. κυβ. μέτρα νερού), ή σκόπιμα τα χαρακτηριστικά του είναι τέτοια ώστε να μην εμπίπτει νομικά σε αυτή την κατηγορία, αλλά ουσιαστικά να είναι ένα μεγάλο φράγμα.
[Δείτε εδώ την μελέτη Ηλεκτροπαραγωγής του φράγματος Νεστορίου]
Τα αρνητικά των φραγμάτων είναι μια τεράστια συζήτηση, τόσο κατα τη διάρκεια της κατασκευής ενός φράγματος, όσο και κατά την διάρκεια λειτουργίας τους. Σας προτρέπουμε λοιπόν να κάνετε μόνοι σας μια μικρή έρευνα στο διαδίκτυο.
Ας θεωρήσουμε εδώ ότι τα προβλήματα στη φάση της κατασκευής είναι παροδικά. Τα μόνιμα όμως ας προσπαθήσουμε να τα σκιαγραφήσουμε:
1. Ο ποταμός Αλιάκμωνας κακώς ίσως λέγεται το μεγαλύτερο ποτάμι της Ελλάδας. Ο ποταμός αυτή τη στιγμή έχει 4 μεγάλα φράγματα σε λειτουργία (Σέρβια, Σφηκιά, Αγ. Βαρβάρα και Ιλαρίωνα) ενώ είναι σχεδιασμένα άλλα δύο να κατασκευαστούν (Ένα στην περιοχή Ελάφιο των Γρεβενών, το οποίο θα κατακλύσει με τα νερά του τον οικισμό της Αγάπης και ένα κομμάτι του γραφικού Βενέτικου και το φράγμα του Νεστορίου). Ουσιαστικά δηλαδή ο Αλιάκμωνας από τις πηγές του ως σχεδόν στις εκβολές του είναι μια τεράστια λίμνη.
Τα φράγματα δεσμεύουν μεγάλη ποσότητα φερτών υλών που ποτέ δεν φτάνει στα δέλτα των ποταμών. Έτσι στο δέλτα του Αλιάκμωνα η θάλασσα εισχωρεί στη στεριά, κάνοντας τις περιοχές υφάλμυρες και ακατάλληλες για καλλιέργεια. Δηλαδή ότι κερδίζουμε σε καλλιεργούμενα εδάφη στην περιοχή του φράγματος τα χάνουμε στις πεδινές και εύφορες περιοχές των “δέλτα”.
Από άποψη εθνικής διαχείρισης πόρων και παραγωγικής ικανότητας, αυτό είναι εντελώς παράλογο και ζημιογόνο, αλλά ακόμα κι αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει στρατηγική διαχείρισης σε τέτοια κλίμακα, με αποτέλεσμα τα τοπικά συμφέροντα να λειτουργούν σε βάρος του εθνικού συμφέροντος.
2. Οι λίμνες λειτουργούν γενικά σαν “αποθήκες θερμότητας”. Αυτό σημαίνει ότι το θερμοκρασιακό εύρος τόσο του νερού όσο και της ατμόσφαιρας μεταβάλλεται. Έτσι οι χειμώνες θα είναι πιο ήπιοι και τα καλοκαίρια πιο υγρά. Η θερμοκρασία σε συνδυασμό με την υγρασία ευνοούν τους μικροοργανισμούς. Είναι σχεδόν σίγουρο ότι οι εκτάσεις που θα αρδευτούν από το φράγμα του Νεστορίου θα είναι ως επί το πλείστον μονοκαλλιέργειες φασολιών. Έτσι οι μικροοργανισμοί που θα αναπτύσσονται ευκολότερα στα φυτά, θα πρέπει να καταπολεμηθούν με περισσότερα φυτοφάρμακα, τα οποία με μια διαδικασία που οι βιολόγοι ονομάζουν “βιοσυσσώρευση”, καταλήγουν και πάλι στον άνθρωπο μέσω της διατροφής δημιουργώντας περισσότερους καρκίνους. Θέτουμε δηλαδή σε λειτουργία μια βόμβα για την υγεία των παιδιών μας.
(Στατιστικά για την υγεία σε σχέση με την κατασκευή φραγμάτων δεν βρήκαμε. Θα περιμέναμε από το Ελληνικό “παράρτημα” της ICOLD, να έχει κάνει κάποια σχετική έρευνα, αλλά η Ελληνική Επιτροπή Μεγάλων Φραγμάτων (ΕΕΜΦ), μάλλον ενδιαφέρεται περισσότερο για ερευνητικές χρηματοδοτήσεις που εξυπηρετούν τα συμφέροντα των κατασκευαστών φραγμάτων, αν κρίνουμε από το ερευνητικό έργο τους και τα καταφανώς μεροληπτικά πορίσματα στη σελίδα τους, σε αντίθεση με τη στάση της ICOLD)
Επίσης ενώ τώρα υπάρχουν βράχοι-βουνά κατά μήκος του ποταμού που δημιουργούν συγκεκριμένα ρεύματα αέρα, ξαφνικά θα δημιουργηθεί μια επίπεδη επιφάνεια, όπου οι άνεμοι θα “τρέχουν” στην επιφάνεια της λίμνης με άλλες ταχύτητες και δημιουργώντας χαοτικές αλλαγές στο μικροκλίμα όλης της περιοχής.
Επιπλέον οι υδροβόρες καλλιέργειες δεσμεύουν το νερό στα φυτά, με αποτέλεσμα ο Αλιάκμωνας κατα μήκος και σε βάθος χρόνου να “αδυνατίζει”.
Η εμπειρία είναι γνωστή από το Ισραήλ, όπου ο ποταμός Ιορδάνης στέρεψε σταδιακά από την εντατική εκμετάλλευση των νερών του.
3. Η τουριστική ανάπτυξη κοντά στη λίμνη ενός φράγματος δεν είναι πάντα μια θετική εξέλιξη, αφού νεοδημιουργημένα ξενοδοχεία ή άλλες υποδομές συμβάλουν στην υποβάθμιση τόσο του νερού όσο και στην αισθητική.
Και μιας και μιλάμε για αισθητική, μια τεχνητή λίμνη δεν είναι είναι καθόλου σίγουρο ότι θα βελτιώσει την εικόνα του τοπίου. Άλλωστε είναι εντελώς υποκειμενικός παράγοντας η αισθητική, μιας έτσι κι αλλιώς το υπάρχων τοπίο είναι υπέροχο.
4. Η υποβάθμιση του νερού και η διάλυση στη μάζα του προϊόντων αναερόβιας ζύμωσης, είναι κάτι δεδομένο. Δηλαδή ουσίες που τώρα δεν τις έχει ο Αλιάκμωνας ίσως μέσα από περίπλοκες χημικές διεργασίες να παρουσιαστούν στα νερά και να δημιουργήσουν μακροπρόθεσμα θέματα υγείας.
Θα μπορούσαμε να συνεχίσουμε την λίστα των αρνητικών επιπτώσεων σε ένα σωρό επίπεδα (βίαιη αλλαγή στην οικολογική ισορροπία, εξαφάνιση σπάνιων φυτοκοινοτήτων όπως οι Φλαμουριές του Νεστορίου, όχληση στην πανίδα, περιορισμός στην κίνηση της ιχθυοπανίδας, διατάραξη στις όχθες του ποταμού κλπ). Δεν έχει νόημα όμως. Ήδη οι σύνδεσμοι που δίνονται σε αυτό το άρθρο είναι μια καλή αρχή για να αρχίσετε την δικιά σας έρευνα και να αναθεωρήσετε το τί είναι τελικά “ανάπτυξη”.
Πολλές φορές ξεχνάμε ότι οι άνθρωποι είμαστε μέρος του οικοσυστήματος και ότι όσο πιο βίαιες αλλαγές προκαλούμε στο περιβάλλον μας, το περιβάλλον σε μια προσπάθεια αναπροσαρμογής του, ώστε να επέλθει μια νέα οικολογική ισορροπία, θα μας επιστρέψει αυτές τις αλλαγές τιμωρώντας μας για τις αποφάσεις μας.
Μια απερίσκεπτη και άπληστη λογική ανάπτυξης, είναι αυτοτιμώρια.
Και δυστυχώς τα τελευταία 50-60 χρόνια το έχουμε παραξηλώσει.
Ας γίνει η Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος μια σπίθα για σκέψη και σεβασμό στο σπίτι μας.
Τον πλανήτη Γη…
Παραπομπές:
[1] http://www.solon.org.gr/index.php/2008-07-15-19-12-42/54-2008-07-15-14-19-18/2069-river-degradation.html [2] Σύμφωνα με τον ορισμό της Διεθνούς Επιτροπής Μεγάλων Φραγμάτων (ICOLD), ως μεγάλο φράγμα χαρακτηρίζεται εκείνο το οποίο :έχει ύψος πάνω από 15 m ή έχει ύψος από 10 – 15 m και :
ταμιευτήρα πάνω από 1*106 m3, ή μήκος πάνω από 500 m, ή παροχετεύει πλημμύρα άνω των 2.000 m3/sec,ή έχει ασυνήθη χαρακτηριστικά
