Τα χωριά της Ελλάδας: Τοιχιό Καστοριάς

To Τοιχιό είναι ορεινός οικισμός του Νομού Καστοριάς και έδρα του Δήμου Βιτσίου. Βρίσκεται 9,5 χιλιόμετρα βορειο-ανατολικά της πόλης της Καστοριάς, στους πρόποδες του όρους Βιτσίου, σε υψόμετρο 665 μέτρων.

Τα πρώτα καταγεγραμμένα ιστορικά στοιχεία για το Τοιχιό αναφέρονται στην Βυζαντινή Εποχή. Περίπου 3 χιλιόμετρα δυτικά του σημερινού Τοιχιού, ανάμεσα απο το Τοιχιό και το Σιδηροχώρι, υπήρχε το περίφημο Κάστρο του Λογγά. Εκείνη την εποχή, ο αυτοκράτορας Βασίλειος Β’ (Βουλγαροκτόνος) έκανε συνεχείς εκστρατείες εναντίον των Βουλγάρων. Χαρακτηριστική είναι η περιγραφή των εκστρατειών αυτών από τον βυζαντινό χρονογράφο Ιωάννη Σκυλίτζη : «φρούριον το λεγόμενον Λογγά είλε την πολιορκία».

Ο αυτοκράτορας το 1017 συνέχισε τον πόλεμο εναντίον του Βούλγαρου Σαμουήλ στη Δυτική Μακεδονία και κατέλαβε όλα τα βυζαντινά κάστρα που έπεσαν στα χέρια του. Έτσι, φτάνοντας στην κοιλάδα μεταξύ του Τοιχιού και του Σιδηροχωρίου, καταλαμβάνει σχετικά εύκολα το κάστρο του Λογγά και κινείται προς την Καστοριά, μη μπορώντας όμως να καταλύσει την άμυνα των Βουλγάρων που την κατείχαν από το 990.

Επόμενη μαρτυρία, που κατα πάσα πιθανότητα αναφέρεται σε αυτή την τοποθεσία αποτελεί αυτή του Γεώργιου Ακροπολίτη, που περιγράφει τις συμπλοκές μεταξύ των στρατών της Αυτοκρατορίας της Νίκαιας και του εξεγερμένου Δεσπότη της Ηπείρου Μιχαήλ Β’ Κομνηνού Δούκα, που συνασπίστηκε με τους κατακτητές Νορμανδούς στα μέσα του 13ου αιώνα. Τελικά, ο Μιχαήλ υποχωρεί και το 1259 δίνεται μια καθοριστική μάχη μεταξύ του βυζαντινού και του νορμανδικού στρατού στη θέση Βορίλλα Λόγγος, γνωστή ως μάχη της Πελαγονίας (1259).

Αν και η ονομασία Πελαγονία αναφέρεται στην περιοχή της Φλώρινας, το σύνολο των ερευνητών τοποθετεί τη θέση της μάχης πολύ κοντά στην Καστοριά, προς βορράν. Έτσι, ορισμένοι ιστορικοί την χαρακτηρίζουν ως μάχη της Καστοριάς, η οποία μάλλον διεξήχθη στην μικρή κοιλάδα βόρεια της λίμνης, κοντά στο παλιό κάστρο του Λογγά.

Στο τέλος της Βυζαντινής Εποχής και τις αρχές της Τουρκοκρατίας, 3 χιλιόμετρα δυτικά του σημερινού Τοιχιού, ανάμεσα απο το Τοιχιό και το Σιδηροχώρι, δημιουργήθηκε ένας οικισμός με το όνομα Λάκκα.

Ο οικισμός αυτός χτίστηκε ακριβώς στους πρόποδες του λόφου οπου βρισκόταν επι Βυζαντινής εποχής το κάστρο του Λογγά, πιθανώς από απογόνους των κατοίκων του κάστρου. Αποτελούσε ακμαίο οικισμό της Τουρκοκρατίας, καθώς απο εκεί περνούσε σημαντικός εμπορικός δρόμος προς την Φλώρινα, τις Πρέσπες και τα Κορέστεια.

Εξαιτίας όμως των συχνών λεηλασιών απο κλέφτες και Τουρκαλβανούς που διέρχονταν απο το πέρασμα και σε συνδυασμό με μια μεγάλη πλημμύρα του χειμάρρου που κατεβαίνει από το χωριό Βυσσινιά, προκλήθηκαν μεγάλες κατολισθήσεις και καταστροφές κι έτσι ο οικισμός εγκαταλείφθηκε σταδιακά μέχρι το 1880 και οι κάτοικοι διασκορπίστηκαν στις γύρω περιοχές. Πιο συγκεκριμένα στο Κεφαλάρι, στο Σιδηροχώρι αλλα κυρίως στο Τοιχιό, λόγω του οτι η τοποθεσία του είναι φυσικά οχυρή, καθώς βρίσκεται σε μια ελαφρώς αμφιθεατρική και περιμετρικά προστατευόμενη εσοχή στους πρόποδες του όρους Βιτσίου και προσέφερε ασφάλεια στου κατοίκους.

Το 1918, συγκροτήθηκε αρχικά μαζί με το γειτονικό χωριό Μεταμόρφωση η Κοινότητα Τειχολίστης. Το 1926 μετονομάστηκε σε Κοινότητα Τειχιού και μετά τον Εμφύλιο Πόλεμο σε Κοινότητα Τοιχιού. Το 1993 δημιουργήθηκε ο Δήμος Βιτσίου με έδρα το Τοιχιό, ο οποίος το 2011 συγχωνεύθηκε με τον καλλικρατικό Δήμο Καστοριάς.

Το Τοιχιό αποτελούσε ανέκαθεν αμιγώς αγροτικό οικισμό, χάρη στις μεγάλες αγροτικές εκτάσεις που διαθέτει. Σήμερα, οι κάτοικοι ασχολούνται κυρίως με τη γεωργία και ιδιαίτερα με την παραγωγή ορεινών μήλων.

Στις αρχές του 20ου αιώνα, το χωριό είχε περίπου 500 κατοίκους, ενώ κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων ο αριθμός μειώθηκε στους 443. Το 1940 είχε 850 κάτοικους, ενώ σήμερα, σύμφωνα με την πιο πρόσφατη επίσημη απογραφή (2011), ο πληθυσμός του χωριού ανέρχεται στους 758 κατοίκους.