«Εγώ ως αρνίον άκακον αγόμενον του θύεσθαι» (Ιερεμ. ια’, 19) (Προφητεία για τον « Ελκόμενον επί Σταυρού»).
Κείμενο Γιώργου Τ. Αλεξίου
Οι βυζαντινοί ναοί της Καστοριάς έχουν στο εσωτερικό τους πάμπολλες εκλεκτές τοιχογραφίες αγίων προσώπων και ανάλογων σκηνών. Στις εν λόγω τοιχογραφίες περιλαμβάνεται και μία παράσταση τού «Ελκομένου Χριστού», δηλαδή του Χριστού που σέρνεται «προς το σταυρωθήναι», η οποία φιλοτεχνήθηκε το έτος 1359 και σώζεται στο ναό των Ταξιαρχών Μητροπόλεως.
Η αναφερόμενη παράσταση με το δραματικό θέμα παραπέμπει τον θεατή της σε μία ομώνυμη φορητή εικόνα της Μονεμβασίας, που είχε συγκινήσει κατά τον 12ο αιώνα ολόκληρο το Βυζαντινό κόσμο. Όπως αναφέρουν οι Χρονικογράφοι της τότε εποχής, ο βυζαντινός αυτοκράτορας Ισαάκιος Άγγελος (1185-95) παρέλαβε από τη Μονεμβασιά την περίφημη εικόνα του Ελκομένου Χριστού, για να στολίσει την εκκλησία του Αρχιστρατήγου Μιχαήλ, που ο ίδιος είχε κτίσει σε Προάστιο της Κωνσταντινούπολης. Η καλλιτεχνική αξία της εν λόγω εικόνας είχε κάνει τότε μεγάλη εντύπωση στη Βασιλεύουσα και γι’ αυτό την αναφέρουν με θαυμασμό όλοι οι βυζαντινοί συγγραφείς που την είδαν και την προσκύνησαν.
 |
| Ο ναός των Ταξιαρχών, Καστοριάς. 9ος αιών. |
Η τοιχογραφία του Ελκομένου Χριστού στο ναό των Ταξιαρχών Καστοριάς μάς δίνει μια ιδέα του ονομαστού καλλιτεχνήματος της Μονεμβασιάς. Στο κέντρο της εικονίζεται ο Χριστός, που παριστάνεται περίλυπος και σοβαρός, να σύρεται από έναν άγριο στρατιώτη. Στο φωτοστέφανό Του υπάρχει εγγεγραμμένος Σταυρός και η επιγραφή Ο ΩΝ. Η σεπτή κεφαλή Του περιβάλλεται από καστανή κόμη και κοντό γένι. Η ευγενική όψη Του είναι βασανισμένη, οι ώμοι Του σκυφτοί και τα άχραντα χέρια Του δεμένα με σχοινί. Φορεί φαιό κοντομάνικο χιτώνα και στα πόδια Του έχει σανδάλια. Γενικά, η όλη μορφή του Κυρίου είναι δοσμένη πολύ ρεαλιστικά, για να φανεί το ανθρώπινο πάθος και η αγωνία που Τον κατέχει.
Εμπρός από τον Κύριο εικονίζεται ένας δύσμορφος στρατιώτης και ο Σίμωνας ο Κυρηναίος. Ο στρατιώτης προσφέρει στο Χριστό μας ένα αγγείο με νερό ή κρασί για να πιει, ενώ ο Σίμωνας σηκώνει στους ώμους του το Σταυρό του μαρτυρίου. Πίσω από τον Κύριο ακολουθεί η σπείρα των στρατιωτών με αποκρουστικές όψεις. Φορούν δερμάτινους πλουμιστούς θώρακες, κοντούς στρατιωτικούς χιτωνίσκους και κρατούν στα χέρια τους τριγωνικές ασπίδες και δόρατα.
 |
| Ο Ελκόμενος, έργο του Πανσέληνου, περί το έτος 1300. |
Συμπερασματικώς, η καστοριανή παράσταση του Ελκομένου Χριστού είναι μία απ’ τις ωραιότερες τοιχογραφίες της εποχής των Παλαιολόγων στην Άνω Μακεδονία. Διαθέτει μεγάλη εκφραστικότητα, συνδυασμένη με μοναδική δραματικότητα. Η έμπνευση του άγνωστου δημιουργού της υπήρξε εκπληκτική, η δε σκηνή βαθιά συγκινητική.
Τροπάριο Μεγάλης Παρασκευής
Ήχος πλ. α΄
Ελκόμενος επί σταυρού, ούτως εβόας Κύριε. Διά ποίον έργον, θέλετέ με σταυρώσαι Ιουδαίοι; Ότι τούς παραλύτους υμών συνέσφιγξα; Ότι τους νεκρούς ως εξ ύπνου ανέστησα; Αιμόρρουν ιασάμην, Χαναναίαν ηλέησα; Διά ποίον έργον θέλετέ με φονεύσαι Ιουδαίοι; Αλ’ όψεσθε εις ον νυν εκκεντάτε, Χριστόν, παράνομοι.
Ακρόαση του Τροπαρίου:
Ο Ελκόμενος. Δυτική εικόνα.
Ο Ελκόμενος, στο ναό Αγίου Γεωργίου,
του Βουνού, Καστοριάς.
