Της Έλλης Παπαστεργίου
Αυτήν την εβδομάδα, η βιβλιοπρόταση είναι λίγο διαφορετική. Αντί για ένα συγκεκριμένο βιβλίο, κάνουμε ένα μικρό αφιέρωμα στον Ουμπέρτο Έκο και το συγγραφικό του έργο!
Ο Ουμπέρτο Έκο (1932-2016) γεννήθηκε στην Αλεσάντρια του Πιεμόντο (Ιταλία) σε μία οικογένεια της μεσαίας τάξης. Ο παππούς του ήταν ένα εγκαταλειμμένο παιδί και ο πατέρας του, ο μεγαλύτερος από 13 παιδιά, είναι ο πρώτος στην οικογένεια που πέρασε από τον κόσμο των προλετάριων στην τάξη των εργατών.
Ο Έκο μεγάλωσε στον πόλεμο (“Μεταξύ 11 και 13 ετών έμαθα να αποφεύγω τις σφαίρες”, έχει γράψει). Αν και αρχικά παρακολούθησε σπουδές Νομικής, εγκατέλειψε αυτόν τον τομέα και ακολούθησε σπουδές Μεσαιωνικής Φιλοσοφίας και Λογοτεχνίας στο Τορίνο το 1954, υποστηρίζοντας εργασία για την αισθητική του Θωμά Ακινάτη, ‘Il Problema estetico in Tommaso d’Aquino’, η οποία δημοσιεύτηκε το 1956.
Από το 1962 ως το τέλος του 1970 ο Έκο ανέπτυξε τη δική του θεωρία στη Σημειολογία. Το 1965 εξελέγη καθηγητής Οπτικών Επικοινωνιών στη Φλωρεντία και το 1966 καθηγητής της Σημειολογίας στο Μιλάνο. Το 1971 το Πανεπιστήμιο της Μπολόνια του προσέφερε τη θέση του τακτικού καθηγητή της Σημειολογίας και το 1974 ο Έκο οργάνωσε τον Διεθνή Σύνδεσμο Σημειολογικών Μελετών. Από το 1975 είχε την έδρα του Καθηγητή Σημειωτικής στο Πανεπιστήμιο της Μπολόνια, ενώ από το 1988 ήταν πρόεδρος του Διεθνούς Κέντρου Μελετών Σημειωτικής στο Πανεπιστήμιο του Σαν Μαρίνο.
Πιονιέρος της σημειωτικής και θεωρητικός της γλώσσας, συγγραφέας πολλών πραγματειών για την αισθητική και τα μίντια, έγραψε σε μεγάλη ηλικία το πρώτο του μυθιστόρημα ‘Το Όνομα του Ρόδου’ (1980), το οποίο τιμήθηκε με το βραβείο Strega το 1981 και το Médicis Étranger το 1982, ενώ πούλησε εκατομμύρια αντίτυπα σε όλο τον κόσμο και μεταφράστηκε σε 43 γλώσσες.
Σύμφωνα με τον Έκο “το ρόδο είναι ένα σύμβολο τόσο πλούσιο σε νοήματα, που είναι ζήτημα εάν έχει μείνει κάποιο νόημα που να μην του έχει αποδοθεί”. Ο ίδιος επέλεξε το συγκεκριμένο τίτλο γιατί ακριβώς ήταν ουδέτερος και αποκαλύπτει ότι ο τίτλος δεν έχει σχέση με το περιεχόμενο του έργου, καθώς πρέπει να συγχέει τα νοήματα (του βιβλίου) και όχι να τα συγκροτεί. “Το καλό σε ένα βιβλίο βρίσκεται στο να διαβαστεί. Ένα βιβλίο αποτελείται από σημάδια που μιλάνε για άλλα σημάδια, τα οποία με τη σειρά τους μιλάνε για πράγματα”.
Αγαπήθηκε και διαβάστηκε όσο λίγοι σύγχρονοι διανοητές και συγγραφείς ενώ αποτέλεσε έναν από τους περισσότερο αναγνωρίσιμους και πολυγραφότατους διανοούμενους παγκοσμίως. Κάθε νέο βιβλίο του αποτέλεσε τεράστιο εκδοτικό γεγονός, ωστόσο ο Έκο είχε συγγράψει ανάμεσα στο πλήθος άρθρων, δοκιμίων, βιβλιοκριτικών και ακαδημαϊκών συγγραμμάτων μόλις εφτά (7) μυθιστορήματα από το 1980 (‘Το Εκκρεμές του Φουκώ’ 1988, ‘Το νησί της προηγούμενης μέρας’ 1994, ‘Μπαουντολίνο’ 2001, ‘Η μυστηριώδης φλόγα της βασίλισσας Λοάνα’ 2006, ‘Το κοιμητήριο της Πράγας’ 2010, ‘Το φύλλο μηδέν’ 2015).
Το εύρος του πεδίου αναζήτησης και μελέτης του Έκο είναι ιδιαίτερα μεγάλο. Έχει ασχοληθεί με τον ορισμό της τέχνης, της λογοτεχνίας και της μουσικής, αποδεικνύοντας πως ένα έργο τέχνης είναι ένα αμφιλεγόμενο μήνυμα, ανοιχτό σε άπειρες ερμηνείες. Έτσι, στο έργο του ‘Lector in fabula’ (Grasset, 1985), υποστηρίζει, πως το κείμενο δεν τα λέει όλα, αλλά απαιτεί την συνεισφορά του αναγνώστη.
Ο μεγάλος αυτός διανοούμενος – πέρα απ’ όλα τ’ άλλα – άφησε παρακαταθήκη ένα πλήθος διδαγμάτων:
Μου φτάνει που ξέρω να διαβάζω, γιατί έτσι μαθαίνω αυτά που δεν ξέρω, ενώ όταν γράφεις, γράφεις μόνο αυτά που ξέρεις ήδη.
Η τέχνη του διαβάσματος έγκειται στο να ξέρεις ποιες σελίδες να πηδήξεις.
Έχω φτάσει να πιστεύω πως όλος ο κόσμος είναι ένα αίνιγμα, ένα άκακο αίνιγμα που έγινε τρομερό από τη δική μας τρελή προσπάθεια να το ερμηνεύσουμε λες και κρύβεται η αλήθεια από κάτω του.
Ο βλαξ δύσκολα εντοπίζεται. Ένας βλάκας μπορεί να πάρει ακόμα και το βραβείο Νόμπελ.
Τον Αύγουστο δεν υπάρχουν ειδήσεις.
Να φοβάσαι τους προφήτες κι αυτούς που είναι έτοιμοι να πεθάνουν για την αλήθεια, επειδή κατά κανόνα κάνουν και άλλους να πεθάνουν μαζί τους, μερικές φορές πριν από αυτούς και καμιά φορά αντί για αυτούς.
Ο πολιτισμός δεν ακυρώνει τη βαρβαρότητα, αλλά, πολλές φορές, την επικυρώνει. Όσο πιο πολιτισμένος είναι ένας λαός, τόσο πιο βάρβαρος και καταστροφικός μπορεί να γίνει.
…ακόμα και οι μεγαλύτεροι συγγραφείς δεν θα μπορούσαν να επινοήσουν κάτι σαν το θάνατο. Ο οποίος -οφείλουμε να συμπληρώσουμε- είναι ένα μέσον που μπορεί να το χειριστεί μόνο μια Απέραντη Σοφία. Στα δικά μας τα χέρια, θα ήταν καταστροφή.
Για περισσότερες προτάσεις, επισκεφθείτε την Έλλη Παπαστεργίου καθημερινά στο βιβλιοπωλείο ΑΛ-ΠΑ Books (11ης Νοεμβρίου 49) στην Καστοριά.
