“Γιώργος Γκολομπίας – Οι καρτ ποστάλ της Κοζάνης 20 χρόνια μετά” – Εισήγηση του Ι. Τσιομπάνου στο Συμπόσιο Λογοτεχνίας στην Κοζάνη
Φίλες και φίλοι καλησπέρα,
Μαζευτήκαμε εδώ σήμερα για να ενθυμήσουμε τις υψηλότερες στιγμές της λογοτεχνίας στην πόλη μας·τους πιο σημαντικούς σταθμούς που αποτυπώθηκαν στο τόσο αγαπητό υλικό της λογοτεχνίας, που δεν είναι άλλο από το χαρτί. Από την πόλη αυτή, εκτός των συνθετών των λέξεων επί χάρτου, των λογοτεχνών δηλαδή, πέρασαν και λάτρεις του χάρτου, οι λεγόμενοι συλλέκτες. Ένας από αυτούς τους λίγους και μοναδικούς συλλέκτες της Κοζάνης ήταν και ο Γιώργος Γκολομπίας. Σε άρθρο του στην Καθημερινή, ο Νίκος Βατόπουλος τον χαρακτηρίζει ως έναν από τους πιο σοβαρούς ερευνητές στο χώρο της ιστορικής φωτογραφίας, των χαρτών και των τεκμηρίων, έναν πραγματικό λάτρη του χάρτινου πολιτισμού. Κι έτσι ακριβώς είναι.
Γιώργος Γκολομπίας (1961-2009)
Ο Γιώργος Γκολομπίας γεννήθηκε το 1961 στο Βογατσικό Καστοριάς και σπούδασε Ιατρική στη Θεσσαλονίκη. Ο «γιατρός», όπως τον αποκαλούσαν οι φίλοι του, υπήρξε ένας από τους βασικούς συνεργάτες της Φωτοθήκης του Αγίου Όρους και διατηρούσε στενές επαφές με πολλούς και καλούς συλλέκτες. «Ήταν εξαιρετικά εύστοχος στην επισήμανση της λεπτομέρειας και ακριβής στην καταγραφή της τεκμηρίωσης», λέει ο Κωστής Αντωνιάδης, που, ως διευθυντής τότε του Μουσείου Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης είχε συνεργαστεί μαζί του για την ανάδειξη του Αρχείου «Λεωνίδα Παπάζογλου». «Ήταν ένας άνθρωπος με μεγάλη θεωρητική κατάρτιση», λέει ο κοινός μας φίλος και συνεργάτης Ν.Ε. Τόλης. Ο τρόπος που έζησε αποτέλεσε μάθημα ζωής για όλους μας καθώς αντιμετώπισε με μεγάλη αξιοπρέπεια το θέμα της ασθένειάς του.
Χάρη στον Γιώργο Γκολομπία διασώθηκαν αναρίθμητα κειμήλια του νεότερου πολιτισμού της Δυτικής Μακεδονίας. Η Καστοριά του οφείλει τη διάσωση και ανάδειξη του αρχείου του Λεωνίδα Παπάζογλου, φωτογράφου του Μακεδονικού Αγώνα, και μεις, η Κοζάνη, την ανάδειξη των πρώιμων καρτ ποστάλ της πόλης.
Έφυγε πρόωρα από τη ζωή το 2009 σε ηλικία 48 ετών από ένα σπάνιο είδος μυασθένειας, αφήνοντας όμως πίσω του μεγάλη παρακαταθήκη, την οποία και δώρισε ο γιος του Χρήστος στο Μουσείο Μπενάκη.
Η γνωριμία μας με τον αείμνηστο Γιώργο Γκολομπία έγινε το 1994 περίπου στην Κοζάνη, όταν μας επισκέφτηκε στο πατρικό και ζήτησε από τον επίσης λάτρη του χάρτινου πολιτισμού και εκλιπόντα πλέον Μιχάλη Τσιομπάνο να μελετήσει τη συλλογή του. Έψαξε με προσοχή και λεπτομέρεια την κάθε κάρτα. Φαινομενικά πολλές καρτ ποστάλ νομίζεις με μία πρώτη ματιά ότι είναι ακριβώς ίδιες αλλά δεν είναι πάντα έτσι, καθώς μπορεί να ανήκουν σε διαφορετική έκδοση. Οι πολλαπλές και διαφορετικές εκδόσεις με το ίδιο φωτογραφικό κλισέ μπροστά αλλά με άλλα στοιχεία στην πίσω όψη ήταν κάτι το σύνηθες για την εποχή που εξετάζουμε. Τελικά βρήκε μόνο μία που χρειαζόταν, μία αλλά εξαιρετικά σημαντική, όπως έλεγε ο γιατρός, και αρκετή για να σταθεί η αφορμή να γίνουμε πραγματικοί φίλοι.
Αυτή ήταν και μία από τις τελευταίες του κινήσεις που κάνουν οι συλλέκτες πριν από την έκδοση. Μεθοδολογικά δηλαδή πρώτα συγκεντρώνουν και ταξινομούν τα δικά τους κομμάτια και στη συνέχεια αναζητούν επιπλέον κομμάτια του παζλ σε άλλες συλλογές ιδιωτών και φορέων. Αυτές, εκτός του Μιχάλη Τσιομπάνου, όπως μας αναφέρει ο ίδιος ο Γιώργος Γκολομπίας, είναι του Νίκου Ρεπανά από την Κοζάνη, επίσης σημαντικού συλλέκτη της πόλης, της Βέρας Παπαδάκη από την Αθήνα και της North Hellas από τη Θεσσαλονίκη.
Τη συνέχεια των γεγονότων που προηγήθηκαν της έκδοσης αυτής την έζησα φοιτητής πια Ιστορίας-Αρχαιολογίας στη Θεσσαλονίκη το 1995 και αισθάνομαι πραγματικά τυχερός και έμπλεος εμπειριών μιας και βρέθηκα παρών στις συναντήσεις του Γιώργου Γκολομπία με τον αείμνηστο Βασίλη Σαμπανόπουλο, τότε διευθυντή της Κοβενταρείου Δημοτικής Βιβλιοθήκης Κοζάνης.
Οι διεργασίες και οι συζητήσεις για το υπό έκδοση λεύκωμα λάμβαναν χώρα στο καφέ ζαχαροπλαστείου του Τερκενλή στην πλατεία Αγίας Σοφίας. Και αισθανόσουν ότι ξαναξυπνούσαν μνήμες από τον «Αχιλλέα», ένα από τα λογοτεχνικά καφέ της Θεσσαλονίκης, που λειτουργούσε ακριβώς στο ίδιο σημείο. Η αύρα από τους θαμώνες λογοτέχνες της Θεσσαλονίκης του μεσοπολέμου νόμιζες πως ήταν εκεί.
Δίπλα ακριβώς στο ισόγειο της γειτονικής οικοδομής το παλαιοβιβλιοπωλείο του Χρήστου Βουλγαρίδη, από το οποίο είτε αρχίζαμε είτε τελειώναμε τις έστω λίγες συναντήσεις στις οποίες είχα την τύχη να παραβρεθώ. Αξέχαστες προπτυχιακές εμπειρίες για μένα.
Ολοκληρωμένο πια, μέχρι και την τελευταία λεπτομέρεια (τελειομανής γαρ ο Γιώργος Γκολομπίας) παίρνει το Δεκέμβρη του 1995 το δρόμο προς το τυπογραφείο, για να βγει αρχές του 1996 έτοιμο πια για το ταξίδι του. «Οι καρτ ποστάλ της Κοζάνης, 1904-1925» είναι πλέον γεγονός.
Το λεύκωμα είναι το δεύτερο βιβλίο που εκδίδει το νεοσύστατο τότε Ινστιτούτο Βιβλίου και Ανάγνωσης. Η πρώτη ήταν τα «Κοζανίτικα Επώνυμα» του Κων/νου Ντίνα επίσης το 1995.
Στην πρώτη του έγγραφη σελίδα, ο Γιώργος Γκολομπίας αισθάνεται την ανάγκη να ευχαριστήσει κατά σειρά τον Βασίλη Σαμπανόπουλο, για το ενεργό του, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει, ενδιαφέρον για την έκδοση του παρόντος βιβλίου, β) τον Τάσο Καραναστάση, δυστυχώς επίσης εκλιπόντα, αλλά συνεργάτη τότε στο τμήμα Μεσαιωνικής Φιλολογίας γ) τον επίσης εκλιπόντα Αργύρη Κούντουρα για τις πολύτιμες πληροφορίες πάνω στο σχολιασμό των καρτών, τους συλλέκτες που προαναφέρθηκαν και τέλος την κυρία Λιάνα Τσίγκα, για τα βιογραφικά στοιχεία που έδωσε για τον βιβλιοπώλη Χατζηγρηγόριο Πιτένη, το σημαντικότερο εκδότη των πρώιμων καρτ ποστάλ της Κοζάνης. Τέλος, το βιβλίο προλογίζει ο τότε δήμαρχος Κοζάνης, κύριος Πάρις Κουκουλόπουλος.
Και ας περάσουμε τώρα στη δομή του έργου.Δομή του έργου.
Το λεύκωμα του Γιώργου Γκολομπία “Οι καρτ ποστάλ της Κοζάνης 1904-1925” κυκλοφόρησε τον Απρίλιο του 1996 για λογαριασμό όπως προαναφέραμε του ινβα σε 2.000 αριθμημένα αντίτυπα. Είναι δεμένο και αποτελείται από 90 σελίδες σε χαρτί 170 γραμμαρίων ευρωπαϊκό. Στον 6 σελίδων πρόλογο ο συγγραφέας μας αναλύει τι είναι οι καρτ ποστάλ, όρος που όπως μας αναφέρει επικράτησε του ελληνικού και μακροσκελούς «εικονογραφημένα επιστολικά δελτάρια». Τονίζει επίσης τη σημασία των καρτ ποστάλ ως πολύτιμη ιστορική πηγή, καθώς οι περισσότερες έφεραν ως εικονογράφηση απόψεις πόλεων, είτε γενικές είτε μερικές και μεμονωμένα κτήρια, δίνοντάς μας έτσι πλήθος από πληροφορίες για την αρχιτεκτονική, την πολεοδομία, τη λαογραφία, τις επαγγελματικές δραστηριότητες της εποχής και πολλά-πολλά άλλα.
Στη συνέχεια αναφέρεται γενικότερα στην έκδοση των πρώτων καρτ ποστάλ στο χώρο της Μακεδονίας για εισέλθει απευθείας στις κάρτες με θέμα την Κοζάνη και στον Χατζηγρηγόρη Πιτένη, φυσιογνωμία που δεσπόζει στην έκδοση καρτ ποστάλ στην πόλη μας την περίοδο που εξετάζουμε. Τα βιογραφικά στοιχεία για τον Χατζηγρηγόρη Πιτένη είναι εξαντλητικά λεπτομερή (χαρακτηριστικό άλλωστε του Γιώργου Γκολομπία η λεπτομέρεια) και τα συνοδεύουν και οι ανάλογες οικογενειακές φωτογραφίες.
Για να κλείσει στην τελευταία σελίδα του προλόγου με τον αριθμό των καρτ ποστάλ που καταγράφονται με θέμα την Κοζάνη από το 1904 μέχρι το 1925, οι οποίες είναι 53 στον αριθμό (εκ των οποίων οι 32 εκδόθηκαν από τον Πιτένη) και με κάποιες επιπλέον λεπτομέρειες για την παρουσίαση που ακολουθεί.
Στη συνέχεια και στις επόμενες 26 σελίδες ακολουθεί κατά αύξοντα αριθμό αναλυτικά λεπτομερής περιγραφή της κάθε κάρτας. Ο Γκολομπίας αναφέρει όλα τα στοιχεία που υπάρχει πάνω σ’ αυτήν, όπως γραμματοσειρά, στοιχεία εκδότη, μέγεθος κάρτας, τρόπο εκτύπωσης (π.χ. λιθογραφικό), χρονολογία έκδοσης, πέρα από την αναλυτική περιγραφή της μπροστινής εικόνας. Τις κάρτες τις χωρίζει στις παρακάτω κατηγορίες:
α) στην πρώτη σειρά του Πιτένη, περίπου 1908. β) στις απελευθερωτικές καρτ ποστάλ (1912-1913), στις οποίες περιλαμβάνονται και κάρτες αθηναϊκών εκδόσεων. γ) στη δεύτερη σειρά του Πιτένη, το 1913, μετά δηλαδή την απελευθέρωση, για να ακολουθήσει η τρίτη (1913-1915), η τέταρτη (1915-1916), η πέμπτη (επίσης 1915-1916), η έκτη σειρά του 1916, η έβδομη του 1917, για να μεσολαβήσει η σειρά καρτ ποστάλ της γαλλικής στρατιάς της Ανατολής κατά τον α’ παγκόσμιο πόλεμο (1916-1918). Και κλείνει με την όγδοη και ένατη σειρά του Πιτένη 1919 και 1924 αντίστοιχα. Τέλος, τρεις σελίδες στα αγγλικά δίνουν τις απαραίτητες πληροφορίες στους αγγλομαθείς. Και 40 σελίδες είναι αφιερωμένες σε 40 διαφορετικά κλισέ καρτ ποστάλ σε ολοσέλιδη μορφή και κοντά στο 125% του φυσικού μεγέθους.
Επίλογος.
1996-2016. 20 χρόνια μετά. Ανθρώπινη θλίψη καταρχήν γιατί οι πρωταγωνιστές και πολλοί από τους συμμετέχοντες σ’ αυτήν την έκδοση δεν είναι πια ανάμεσά μας. Θλίψη όμως χωρίς να είναι δυσάρεστη αλλά συγκινητική.
Έχουμε όμως και τα εξής:
Καταγραφές και μνήμες από το ξεκίνημα μιας εποχής που άφησε ιστορία για την πόλη της Κοζάνης. Αναφέρομαι στο εθνικό πολιτιστικών δίκτυο πόλεων, που θέσπισε και εδραίωσε την Κοζάνη ως πόλη του βιβλίου και που για τη μακροημέρευση και επιτυχία του είχε τη μεγάλη τύχη να βρεθεί στο ξεκίνημά του στα κατάλληλα χέρια του Βασίλη Καραγιάννη.
Από τότε η πόλη άνοιξε τους ορίζοντές της και εδραιώθηκε πνευματικά πανελλήνια και παμβαλκανικά. Είναι ο μόνος διευθυντής που συνέχισε το χρέος του και μετά την παύση του κι αυτό είναι που τον ξεχωρίζει και τον τιμά ιδιαίτερα.
Το βλέπουμε και σήμερα. Το βλέπουμε και στον πνευματικός του μόχθο, την Παρέμβαση, η οποία δεν έπαψε ούτε μία στιγμή να κυκλοφορεί, όταν περιοδικά μεγαλύτερης εμβέλειας κατέθεταν ήδη τα πνευματικά τους όπλα. Αυτό μόνο με σκληρή δουλειά πετυχαίνεται.
Αγαπητέ Βασίλειε, σ’ ευχαριστούμε πολύ για την αδιάλειπτη και ουσιώδη προσφορά σου στα γράμματα της πόλης.
Λυπάμαι πάρα πολύ που δεν μπόρεσα να είμαι στην έναρξη του συμποσίου. Λυπάμαι πάρα πολύ δεν είχα την δυνατότητα να παρακολουθήσω κάποιους από τους συμμετέχοντες και σας ζητώ συγγνώμη γι’ αυτό. Ας μην κρυβόμαστε. Πολιτισμός σε χρόνους χαλεπούς είναι μεγάλη πολυτέλεια.
Ακόμη όμως κι έτσι, με μέσα πενιχρά αλλά γνώση υψηλή, αυτό που συντελείται εδώ αυτή τη στιγμή είναι πολιτισμός αλλά πάνω στα χαλάσματα ενός σαθρού πελατειακού πολιτικού οικοδομήματος. Είμαστε σαν την ορχήστρα του τιτανικού που παίζει πριν να βουλιάξει. Δείτε μόνο τι συμβαίνει αυτή τη στιγμή γύρω μας. Δείτε πόσοι συνάνθρωποι, κυνηγημένοι, περνούν τα σύνορά μας με την απόγνωση ως μόνο εφόδιο ψάχνοντας να την ενώσουν με τη δική μας.
Είναι υποχρέωσή μας να σταθούμε στο ύψος των περιστάσεων αλληλέγγυοι. Ο πολιτισμός θα μας βγάλει από την κρίση. Όχι μόνο εμάς αλλά και τους λαούς αυτούς που στο όνομα ενός θρησκευτικού φονταμενταλισμού επιτίθενται σε ανθρώπους, επιτίθενται σε μνημεία παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς. Διαφυλάξτε την ψυχραιμία σας. Θα τα καταφέρουμε.
