Αφού λοιπόν αποφασίσατε να γνωρίσετε την καρδιά της παλιάς Καστοριάς, το ηλιόλουστο Ντολτσό, δεχτείτε αυτή την πρόσκληση να περιηγηθούμε μαζί στα μυστικά της αληθινής Καστοριάς.

 

Θα ξεκινήσουμε από ένα σχεδόν κρυμμένο μονοπάτι ξεκινώντας από τον παραλίμνιο δρόμο, την Οδό Ορεστιάδος – δρόμος που δημιουργήθηκε επί δημαρχίας Ωρολογόπουλου τη δεκαετία του 30 – και θα περιπλανηθούμε στα σοκάκια ανεβαίνοντας ως το ύψος της Εβραΐδος και επιστρέφοντας πάλι στον παραλίμνιο δρόμο στο τέλος σχεδόν του μήκους της περιοχής Ντολτσό.

Για να είναι το ταξίδι μας στο χρόνο πιο οργανωμένο, θα πρέπει να γνωρίζετε, πως πριν το 1935 δεν υπήρχε παραλίμνιος δρόμος στην Καστοριά. Τα παραλίμνια σπίτια στο Ντολτσό και στο Απόζαρι είχαν μπροστά αυλές, οι οποίες κατέληγαν σε μικρά ιδιωτικά λιμανάκια στην όχθη της λίμνης, τις «αβγατές», και εκεί έδεναν οι Καστοριανοί τα καράβια τους.

Για να έρθεις ή να φύγεις από την Καστοριά, έπρεπε να πάρεις «καράβι» -έτσι ονομάζουν οι Καστοριανοί τις πλάβες τους,- από το Μαύροβο, παραλίμνιο χωριό που βρίσκεται ακριβώς απέναντι από τη μονή της Μαυριώτισσας ή Μεσονησιώτισσας. Θα πρέπει να ονειρευτούμε την παλιά Καστοριά με μια λίμνη γεμάτη μικρά και μεγάλα καράβια και πολλή κίνηση, μιας και η λίμνη ήταν δρόμος για πολλούς αιώνες.

Υπήρχαν τακτικά δρομολόγια και στάσεις για τα μοτόρια, τα πρώτα μηχανοκίνητα σκάφη, και φυσικά όλοι όσοι είχαν πρόσβαση στη λίμνη είχαν το δικό τους καράβι. Σαν μια άλλη Βενετία, η Καστοριά ζούσε με τη λίμνη της σε μια καθημερινή και έντονη σχέση. «Στην Καστοριά ή ψαράς ή γουναράς» λέγανε κάποτε, η στενή αυτή σχέση των κατοίκων με τη λίμνη δυστυχώς δεν κράτησε ως τις μέρες μας. Το γεγονός όμως πως υπάρχουν πολλές εκκλησίες αφιερωμένες στον Αγιο Νικόλαο (4 βυζαντινές και 8 μεταβυζαντινές) επισφραγίζει τον δεσμό αυτό και υπογραμμίζει τη σχέση περιβάλλοντος και πολιτισμού, τη σχέση φύσης και θρησκείας.

Αφού ψάξετε και βρείτε το στενάκι περνώντας αριστερά από την αυλή του εστιατορίου «Κροντήρι» θα περάσετε από πίσω του μέσα από ένα πολύ στενό δρομάκι και θα αναζητήσετε τα σκαλοπάτια που θα σας βγάλουν στον Άι Νικόλα τον Πετρίτη. Όταν τον βρείτε θα καταλάβετε την προέλευση του επιθέτου του. Θα είναι η πρώτη σας συνάντηση με ένα βυζαντινό μονοπάτι και η πρώτη γνωριμία με έναν Άι Νικόλα. Αν έχετε την τύχη να συναντήσετε κάποιον νοικοκύρη, ρωτήστε τον μήπως γνωρίζει ποιος «κρατάει» την εκκλησία και ίσως να είστε από τους λίγους τυχερούς που κατάφεραν να την επισκεφτούν!
Συνεχίστε το πετρόχτιστο μονοπάτι με κατεύθυνση ΒΑ και ρίξτε μια ματιά στο ανηφορικό καλντερίμι στα αριστερά σας. Είναι ένας εντυπωσιακός ανηφορικός δρόμος που θα σας έβγαζε στα «Βεργουλάδικα», εσείς ακολουθήστε όμως το στενό μονοπάτι ευθεία. Μη σκιαχτείτε απ‘ τα ψηλά χόρτα, ανάλογα με την εποχή μπορεί να είναι πυκνά και καταπράσινα, μόνο προσέχετε τις τσουκνίδες. Θα βρεθείτε σε λίγο έξω από την κάποτε επιβλητική μαρμάρινη είσοδο ενός εγκαταλελειμμένου αρχοντικού.  Έχουν απομείνει ελάχιστα ντουβάρια στο ερείπιο να μας θυμίζουν πως κάποτε η αυλή αυτή υποδεχόταν με λαμπρότητα τους μουσαφίρηδες.  Το στενάκι συνεχίζει και η ατμόσφαιρα είναι κινηματογραφική. Στο σημείο αυτό ο χρόνος έχει σταματήσει κάπου στο Μεσαίωνα και τίποτα γύρω σας δεν θα σας θυμίσει το σήμερα. Μπρούτζινο ρόπτρο, στα καστοριανά «τσουκαλίδι», σε ξύλινη χιλιοαραχνιασμένη πόρτα, σπίτια παλιά ακατοίκητα, χρώματα ξεφτισμένα στις σκονισμένες επιφάνειες. Ίσως να πετύχετε καμιά γάτα να σουλατσάρει, αλλιώς δεν πρόκειται να σταυρώσετε ψυχή.

Βρήκατε την οδό Τσακάλωφ; Αυτό είναι το πιο γραφικό και πολυφωτογραφημένο σταυροδρόμι. Δεξιά και αριστερά τα σαχνισιά φέρνουν τα σπίτια πολύ κοντά, μπροστά θα δείτε τη λίμνη να ξεπροβάλλει. Κάποτε αυτός ο δρόμος ήταν σημαντικός.

Τώρα έφτασε η στιγμή που θα βρεθείτε στην αγκαλιά μιας τυπικής παλιάς γειτονιάς, στην αυλή της Αγίας Παρασκευής. Η πρόσβαση είναι δυνατή από τον χαλασμένο μαντρότοιχο που κάποτε προστάτευε τα σπίτια γύρω από την εκκλησία. Είναι δέκα βήματα από το σταυροδρόμι προς τη λίμνη, αριστερά μετά το πρώτο σπίτι. Αν νιώσετε πως διστάζετε να μπείτε, τότε βρίσκεστε σίγουρα στο σωστό μέρος. Σε λίγο θα διαπιστώσετε πως με περισσή αγάπη φροντίζουν την ολάνθιστη αυλή οι νοικοκύρηδες που ζουν απέναντι από την Αγία Παρασκευή και κρατάν τα κλειδιά της. Καθίστε στο παγκάκι και απολαύστε το σκηνικό κάτω από τα κυπαρίσσια.  Χαϊδέψτε με τη ματιά σας ένα γύρο τα σπίτια και τα ερείπια. Μάθετε πως  αυτή είναι η μοναδική πια γειτονιά που έχει κρατήσει αυτόν τον κλειστό και ζεστό χαρακτήρα. Ίσως στην επόμενή σας επίσκεψη στην Καστοριά να έχει κι αυτή μεταμορφωθεί. Υπάρχει μια μεγάλη κόντρα μεταξύ χρόνου και μνήμης στην Καστοριά.  Εκείνος προσπαθεί κάθε χειμώνα να την αποτελειώσει, εκείνη αντιστέκεται μέχρι να πέσει και η τελευταία της πέτρα, ή μέχρι να την γκρεμίσουν ανθρώπινα χέρια.

Κάνοντας έναν κύκλο γύρω από την Αγία Παρασκευή, (ενοριακός ναός με γυναικωνίτη της ενορίας Δραγωτά), ψάξτε να βρείτε την μαρμάρινη πινακίδα που θα σας πληροφορήσει για τη χρονολόγησή της. Βρήκατε το 1899; Συνεχίστε ευθεία και πάρτε την απότομη ανηφόρα στα αριστερά σας. Αν ο δρόμος έχει νερά προσέχετε γιατί γλιστράει, οι νοικοκυρές της γειτονιάς πλένουν με το λάστιχο τα μπαλκόνια και τις αυλές. Αν είναι άνοιξη μπορεί να δείτε και τις κόκκινες βελέντζες να στραγγίζουν στο αριστερό πετρόχτιστο πεζούλι. Αν περπατήσετε χειμώνα, να είστε πολύ προσεχτικοί. Ξέρετε πως οι χειμώνες στην Καστοριά είναι αληθινοί χειμώνες, ακόμη και σήμερα.

Ανεβαίνοντας θα δείτε στα δεξιά σας, σχεδόν κρυμμένο πίσω από τις συκιές το καλοκαίρι, το κουφάρι ενός ιστορικού κτιρίου.  Ο εξωτερικός τοίχος έχει πέσει και φανερώνονται τα στρώματα και τα μπαούλα από το εσωτερικό του σπιτιού έτοιμα να σας σοκάρουν. Αυτό το ξεχασμένο και καταδικασμένο ερείπιο ήταν κάποτε ένα σχολικό κτίριο.

Μην ρωτήσετε γιατί αυτή η εγκατάλειψη, γιατί αυτή η αδιαφορία για τα παλιά σπίτια και τα παλιά σχολεία. Είναι μια πονεμένη ιστορία…

Η ανηφόρα τελειώνει και θα βρεθείτε σε μια μικρή πλατεία με πρόσβαση από 4 δρόμους, στην οδό Βενιζέλου. Δεξιά η πρόσοψη του Β΄Νηπιαγωγείου και μια σειρά από λιτά σπίτια, αριστερά ένα τριώροφο αρχοντικό σε φάση ημιτελούς αναπαλαίωσης. Στα σκαλοπάτια αυτού αναζητήστε τον παλιό σιδερένιο κρουνό νερού και διαβάστε την αφιέρωση  «Σύλλογος Καστοριέων Ν. Υόρκης Η Ομόνοια». Η ιστορία των απόδημων Καστοριανών έχει μεγάλο ενδιαφέρον. Υπήρχαν πολλές ζωντανές καστοριανές παροικίες γουναράδων, εκτός από την Κωνσταντινούπολη, στην Γερμανία, στην Αγγλία, στο Βέλγιο, στην Βενετία, στη Νέα Υόρκη και στις παραδουνάβιες μεγαλουπόλεις. Με τα χρήματα των απόδημων ευεργετών χτίστηκαν σχολεία και χρηματοδοτήθηκαν δημόσια έργα.

«Ιδρυθείς τον Αύγουστο του 1910 υπό την επωνυμίαν „ Σύλλογος Καστοριέων η Ομόνοια“ εξεπλήρωσεν αόκνως και μετά παραδειγματικής φιλοπατρίας τον προορισμόν του παρέχων την ηθικήν και υλικήν υποστήριξην δια διαφόρους σκοπούς. Εδαπάνησεν υπέρ τας 250.000 δολλαρίων μέχρι του 1938, εξ ων 58.438 δολλάρια δια την ύδρευσιν Καστορίας.» (3)

Ο κρουνός αυτός μπροστά σας, μνημονεύει τη στενή σχέση που διατηρούσαν οι Καστοριανοί ξενιτεμένοι με την γενέτειρά τους.

Αν κοιτάξετε ψηλά και πίσω από την εκκλησία, ο παράλληλος δρόμος που διακρίνεται είναι η οδός Εβραΐδος, που όπως μαρτυρά η ονομασία του σηματοδοτούσε τα όρια τα εβραϊκού μαχαλά, του «Οβριομαχαλά».

Συνεχίστε την οδό Μπετλή για να βγείτε στην πλατεία του Ντολτσού.  Σήμερα ονομάζεται «Πλατεία Αδελφών Εμμανουήλ» αλλά η επίσημη μετονομασία δεν φαίνεται να έχει γίνει ακόμα αποδεκτή. Θα περάσετε μπροστά από δυο όμορφα νεοκλασικά στα αριστερά σας. Μετά την απελευθέρωση το 1912, η αρχιτεκτονική της Καστοριάς προσανατολίζεται πια προς την Δύση και εγκαταλείπεται η οθωμανική παράδοση με τα σαχνισιά και τα φουρούσια. Τώρα πρωταγωνιστεί το νεοκλασικό στιλ, μπορείτε να δείτε πολλά νεοκλασικά και στο Ντολτσό. Συχνά αναγράφεται και η ημερομηνία ανέγερσης στην πρόσοψη, χτίστηκαν στην περίοδο μεταξύ 1924 και 1944.

Θα αφήσετε την πλατεία στα αριστερά σας και θα περάσετε μπροστά από την εκκλησία του μεταβυζαντινού Αγίου Ανδρέα. Αν είναι πρωί και έχετε τύχη θα βρείτε την πόρτα ανοιχτή και θα συναντήσετε την κυρία που την φροντίζει. Συνεχίστε το δρομάκι ευθεία προς τη λίμνη, κάντε μια στάση στον Άι Νικόλα Καρύδη που έχει είσοδο στο στενό μικρό σοκάκι αριστερά και ανάψτε εκεί ένα κερί, θα τη βρείτε ανοιχτή. Μόλις ανάψετε το κερί, σηκώστε το ψηλά και ψάξτε να βρείτε στην τοιχογραφία την Εύα και τον Αδάμ στην εξιστόρηση του προπατορικού αμαρτήματος. Βρείτε και θαυμάστε το ανάγλυφο Φωτοστέφανο της Παναγίας και πλησιάστε να παρατηρήσετε το ξυλόγλυπτο τέμπλο.

Ο ναός του Αγίου Νικολάου Καρύδη, με τα εξαιρετικά αρχιτεκτονικά του χαρακτήριστικά.

Επιστρέψτε στο μονοπάτι και κατεβείτε μέχρι το σταυροδρόμι των αρχοντικών αδελφών Εμμανουήλ, όπου στεγάζεται το μουσείο ενδυματολογίας, και Μπασάρα. Εξαιρετικά αρχιτεκτονικά δείγματα! Παρατηρείστε τα περίτεχνα σαχνισιά και τα φουρούσια από ξύλο καστανιάς.

Ρωτήστε να σας πουν για τη «σκάλα του κυρ Γιαννάκη», είναι καλή ευκαιρία για κουβέντα μετά από τόση περιπλάνηση.

Επιστρέψτε στην πλατεία από τον ασφαλτόδρομο και σημειώστε πως στα αριστερά σας βρίσκεται το «Δεληνάνειο Λαογραφικό Μουσείο» (το Μουσείο της Καστοριανής Γυναίκας).  Να το επισκεφτείτε αν είναι ανοιχτό, για να πάρετε λίγο από το άρωμα της Καστοριανής.

Συνεχίζοντας θα αφήσετε στα αριστερά σας την πλατεία και στα δεξιά σας θα προβάλει το αρχοντικό Πηχιών που φιλοξενεί το Μουσείο του Μακεδονικού Αγώνα. Αξίζει να το επισκεφτείτε και να αφιερώσετε λίγο χρόνο στο θέμα αυτό, που  δεν έχει χάσει την επικαιρότητά του ακόμα και σήμερα, δυστυχώς.

Το Αρχοντικό Πηχιών που φιλοξενεί στις ευρύχωρες αίθουσες του το Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα.

Το αρχοντικό του Ωρολογόπουλου μπροστά σας, το 7ο Δημοτικό στα αριστερά σας. Ανεβείτε την ενδιάμεση ανηφόρα μέχρι να δείτε τα σκαλοπάτια αριστερά στολισμένα με συκιές, τα οποία και θα ανεβείτε μέχρι να βγείτε στην Παναγία τη Ρασιώτισσα. Τραβήξτε το κορδόνι στην ξύλινη πόρτα και μπείτε μέσα. Ψάξτε τον διακόπτη του ηλεκτρικού στον άσπρο τοίχο δεξιά.

Καλώς ήλθατε στον 15ο αιώνα!

Με τη βοήθεια των κεριών ή καλύτερα φακού, ψάξτε να βρείτε τη σκηνή της Δευτέρας Παρουσίας και την Πόρτα του Παραδείσου. Καθίστε να πάρετε μια ανάσα και αναζητήστε τη σκηνή της Άρνησης του Πέτρου. Βλέπετε πώς ο χώρος και ο χρόνος έχουν μια μοναδική διάσταση στη βυζαντινή τέχνη;

Παναγία Ρασιώτισσα. Η Σκηνή της κολάσεως.

Αν θέλετε να δείτε και κάτι παραπάνω σε πλούσιο αγιογραφικό πρόγραμμα, κάτι που στην περίπτωσή σας σχεδόν επιβάλλεται, βγείτε από το σκαλοπάτι δεξιά της εισόδου της Ρασιώτισσας στον ασφαλτόδρομο. Σε λίγο, στο αριστερό σας χέρι θα δείτε ένα παλιό τριώροφο κτίριο, αυτό είναι το Παλιό Νοσοκομείο, δωρεά της οικογένειας Δήμου . Ανεβείτε τον δρόμο μέχρι να συναντήσετε τον Άγιο Νικόλαο της Αρχόντισσας Θεολογίνας.  Ανεβείτε το πετρόχτιστο σκαλοπάτι, αν δεν βρέχει η ξύλινη πόρτα θα είναι ανοιχτή μέχρι τις 6μιση περίπου. Το «Ρεπερτόριο Βασανιστηρίων» στο αγιογραφικό πρόγραμμα θα σας εντυπωσιάσει! Εντοπίσατε και εδώ την Δευτέρα Παρουσία πάνω από την είσοδο στο νάρθηκα; Βλέπετε πόσο διαφορετική είναι από εκείνη της Ρασιώτισσας; Οι τοιχογραφίες εδώ είναι του 17ου αιώνα και μόλις μπείτε στο νάρθηκα θα διαπιστώσετε πως υπάρχουν και παλιότερα αγιογραφικά στρώματα του 15ου αιώνα. Εντοπίστε τη «Βαϊοφόρο» για να δείτε ένα δείγμα από τη «Σχολή της Καστοριάς». Ψάξτε να βρείτε το αγόρι με το τσεκουράκι στη ζώνη που έχει σκαρφαλώσει στο δέντρο για να κόψει τα βάγια. Είδατε πως κάποια άλλα έχουν απλώσει στο δρόμο τα πανωφόρια τους για να περάσει ο Ιησούς; Και ο γάιδαρος δεν σας μοιάζει περισσότερο με περήφανο άλογο; Απολαύστε τις πολύχρωμες διακοσμήσεις με το έντονο κόκκινο στα ενδύματα των Αγίων και στο σκήνωμα της Παναγίας στην Κοίμηση.

Πρέπει να έχουν περάσει περίπου τρεις ώρες από τότε που ξεκινήσατε. Από δω και πέρα έχει μόνο κατηφόρα, σας το υπόσχομαι.

Ανεβείτε τα υπόλοιπα σκαλοπάτια της Θεολογίνας για να φτάσετε σε στενό δρόμο, την οδό Νοσοκομείου, με την εκκλησία του Αγίου Θωμά Μουζεβίκη ακριβώς μπροστά σας. Κατηφορίστε στα δεξιά, η περιοχή αυτή είναι τα „Πετσιά“, η περιοχή των βυρσοδεψείων. Διασχίστε όλη την στενή κατηφόρα μέχρι να βγείτε και πάλι στο Ντολτσό. Μπροστά σας θα δείτε την μεταβυζαντινή εκκλησία του Άι Γιάννη του Θεολόγου. Αν κουραστήκατε, υπάρχει μονοπάτι γύρω απ΄την εκκλησία που θα σας βγάλει αμέσως στη λίμνη για να πιείτε επιτέλους τον καφέ ή το τσίπουρο που πραγματικά σάς αξίζει!

Αν όμως αντέχετε μερικά λεπτάκια ακόμα, αξίζει να ανεβείτε λίγα μέτρα τον ασφαλτόδρομο και να κατεβείτε αριστερά το μονοπάτι που θα σας βγάλει στους Αγίους Αποστόλους. Δεν θα το μετανιώσετε καθόλου που πήρατε την θαρραλέα απόφαση να συνεχίσετε, ο αναπαλαιωμένος πυρήνας των Αγίων Αποστόλων θα σας ανταμείψει για τον κόπο σας.

Η πλατεία Αγίων Αποστόλων.

Άλλωστε βρίσκεστε πια σε απόσταση αναπνοής από τον παραλίμνιο δρόμο. Μόλις κατεβείτε τα σκαλοπάτια και βρεθείτε στη διχάλα του πετρόχτιστου μονοπατιού, διαλέξτε το μονοπάτι που κατεβαίνει αριστερά και σε ελάχιστα μέτρα θα αντικρίσετε τη λίμνη να σας χαμογελάει.

Εύχομαι η τετράωρη σχεδόν περιπλάνηση στην καρδιά της παλιάς Καστοριάς να σας έκανε να δείτε την πόλη με διαφορετικά πια μάτια και το ταξίδι αυτό στο χρόνο να ήταν γοητευτικό και πλούσιο σε εικόνες και εντυπώσεις.

Κι αν δεν προλάβατε ή δεν καταφέρατε να ολοκληρώσετε αυτό το πρωτότυπο «Οδοιπορικό Κουίζ» στο Ντολτσό, μην απογοητεύεστε. Αφήστε κάτι και για την επόμενη φορά. Η Καστοριά θα είναι εδώ και θα σας περιμένει πάντα, γεμάτη με απρόοπτα και εκπλήξεις

Δείτε και τα άλλα αφιερώματα στο Ντολτσό και την Καστοριά   στο  elliniko-panorama.gr