Στο ερώτημα αυτό δίνεται συνήθως απάντηση με αναφορά σε υλικά τεκμήρια.
Μια χώρα είναι πολιτισμένη, αν έχει πολλές μηχανές, πολλά αυτοκίνητα, πολλά λουτρά και αρκετά μεγάλο δίκτυο ταχείας συγκοινωνίας. Νομίζω ότι οι σύγχρονοι άνθρωποι προσδίδουν υπερβολικά μεγάλη σπουδαιότητα σ αυτά τα πράγματα.
Ο πολιτισμός, σε ότι αφορά τη σπουδαιότερη πλευρά του, είναι κάτι το πνευματικό και όχι υλικές προσθήκες στη σωματική όψη της ζωής.
Είναι ζήτημα γνώσεων ως ένα βαθμό και συναισθημάτων ως ένα άλλο βαθμό.
Αναφορικά με τη γνώση, ο άνθρωπος πρέπει να έχει επίγνωση της μηδαμινότητά του, σε σχέση με τον κοσμικό χώρο και χρόνο. Πρέπει να βλέπει τη χώρα του σαν μια ανάμεσα στις χώρες της γης, με ίσο δικαίωμα να ζει, να σκέφτεται και να αισθάνεται.
Πρέπει να βλέπει την εποχή του σε σχέση με το παρελθόν και το μέλλον και να αναλογίζεται ότι οι δικές της διχογνωμίες θα φαίνονται στις μελλοντικές γενεές τόσο παράξενες, όσο φαίνονται τώρα οι διχογνωμίες του παρελθόντος.
Διευρύνοντας ακόμα περισσότερο την εποπτεία του, πρέπει να συνειδητοποιήσει την απεραντοσύνη των γεωλογικών αιώνων και των αστρονομικών αβύσσων. Όλα όμως αυτά πρέπει να τα βλέπει όχι σαν ένα βάρος που συνθλίβει τα το ατομικό ανθρώπινο πνεύμα, αλλά σαν ένα χωρίς όριο πανόραμα, που πλαταίνει τη σκέψη του, καθώς το ατενίζει.
Αναφορικά με τα συναισθήματα χρειάζεται μια ανάλογη προέκταση πέρα από το στενά προσωπικό, για να μπορεί να λέγεται ένας άνθρωπος πολιτισμένος.
Οι άνθρωποι πορεύονται απ΄το τη γέννηση στο θάνατο, μερικές φορές ευτυχισμένοι, άλλες φορές δυστυχισμένοι, μερικές φορές μεγαλόψυχοι, άλλες φορές άπληστοι και μικρόψυχοι, μερικές φορές ηρωικοί, άλλες φορές δειλοί και δουλικοί.
Για όποιον αντικρίζει αυτή την πορεία στο σύνολό της, μερικά πράγματα είναι άξια του θαυμασμού του. Μερικοί άνθρωποι εμπνέονταν από αγάπη για την ανθρωπότητα αλλά, με την ανώτερη διάνοιά τους, μας έχουν βοηθήσει να κατανοήσουμε τον κόσμο όπου ζούμε, και άλλοι, με την εξαιρετική τους αισθαντικότητα, έχουν δημιουργήσει αισθητικές αξίες.
Οι άνθρωποι αυτοί μας έχουν χαρίσει μερικά θετικά αγαθά, για να ισοφαρίσουν τους μακρούς αιώνες της σκληρότητας, της καταπίεσης και των προλήψεων. Οι άνθρωποι αυτοί έκαναν ότι περνούσε από το χέρι τους ώστε να γίνει η ανθρώπινη ζωή κάτι καλύτερο από ένα σύντομο, πολυτάραχο πέρασμα αγρίων.
Ο πολιτισμένος άνθρωπος εκεί όπου δεν βρίσκει να θαυμάσει, πρέπει να κατανοεί μάλλον παρά να αποδοκιμάζει.
Πρέπει να επιζητεί να ανακαλύψει και να εξαλείψει τα απρόσωπα αίτια του κακού και όχι να μισεί τους ανθρώπους εκείνους που είναι υποχείρια του κακού.
Πηγή: antikleidi.com
