Όταν έπαιρνα τα τρίστρατα για να καταγράψω με την κάμερα εικόνες για τα οδοιπορικά μου, ιδιαίτερα τους πρώτους καιρούς, κουβαλούσα στο δισάκι μου το ημερολόγιο μολύβια και μπογιές ώστε να καταγράφω τις εντυπώσεις μου από τους τόπους που περνούσα. Στις σελίδες του δεν έγραφα μόνο αλλά και ζωγράφιζα στα γρήγορα τα θέματα που με εντυπωσίαζαν για να τα δουλέψω στο σπίτι.
Τα ζωγραφιστά μου ημερολόγια. ”Από το ημερολόγιο για το Γράμμο”. Του Αργύρη Παφίλη
Φουρτούνιαζε η φαντασία μου καθώς περιδιάβαινα τα ερείπια του Λινοτοπίου που κάποτε γέννησε μεγάλους ζωγράφους και αργυροχρυσοχόους. Τώρα η ερημιά περπατάει στα δάση, τα διάσελα και λιθοσάρια του σιγοτραγουδώντας.
Μαρή Γραμμουστηνίτισσα κι από το Λιανοτόπι,
τί ‘ν’ τα ντουφέκια πόπιφταν, πολύ βαριά βρουντούσαν;
Μήνα σε γάμου ρίχνουνταν, μήνα σε πανηγύρι;
-Ουδέ σε γάμου ρίχνουνταν ουδέ σε πανηγύρι.
Μας πάτησαν τη Γράμμουστα κι αυτό το Λιανοτόπι.
Πήραν άσπρα, πήραν φλουριά, πήραν μαργαριτάρια,
πήραν τη Νικουλάκαινα, την μικροπαντρεμένη.
Τριγυρνώντας στα ερείπια του έβλεπα τα σπίτια του, άκουγα την οχλοβοή των ανθρώπων, τους μεγαλοτσέλιγκες να κατηφορίζουν τα καλντερίμια του πως νατανε άραγε ήτο Λινοτόπι αν δεν καταστρέφονταν στα 1769 οι Τουρκαλβανοί.
Δάκρυσα από συγκίνηση όταν έφτασα προσκυνητής στο παντέρμο μοναστήρι του Αγίου Ζαχαρία στο Τσάρνο του Γράμμου.
Στην κοιλάδα της Γράμμουστας προσπαθούσα να φανταστώ τη μορφή της Σιάνας που για χάρη της ο Αλή Πασάς κατέστρεψε τον τόπο.
Διέσχισα το δύσβατο φαράγγι του Καταφυκίου.
Περπάτησα την πιο ψηλή κορυφή του Γράμμου( 2520 Τσιούμα αλ Πέτση ή Πετσικ) κορυφή του Πέτση και ένοιωσα τον δυνατό άνεμο να ορμάει σαν στρατός. Τότε κατάλαβα τι ένοιωσε μόνο ο Πέτς ο Πέτρος που μετά από στοίχημα που για έβαλλε χίλια πρόβατα τόλμησε να ξεχειμωνιάσει στην κορυφή σε μια καλύβα.
Όταν τον Μάη επέστρεψαν οι βλάχοι βρήκαν τον έρμο τον Πέτρο πεθαμένο σύξυλο! Δίπλα του πεσμένο ένα χαρτί που έλεγε τα εξής: Ως τώρα ούτε από κρύο υπόφερα ούτε από τον πάγο ούτε από τροφή. Τον αγέρα ωρ’ αδέρφια, τον αγέρα δεν μπορώ να υποφέρω, με ξεκούφανε μέρα νύχτα το βουγιτό, κουνιέται ο τόπος ωρ’ αδέρφια. Κάποιες φορές όταν οι περαστικοί βγαίνανε το σουρούπωμα ως εκεί πάνω, έπαιζαν με τη φλογέρα τους το μοιριολόι του Πετς, σε χαβά αρβανιτοβλάχικο
Θαύμασα την ατέρμονη ομορφιά του Γράμμου στην αλπική λίμνη Γκιστόβα 2350μ
Είδα την κυρά Αλεξάνδρα πάνω στα σύνορα της Αλεβίτσας να ξεφουρνίζει το ζυμωτό ψωμί, να μοσχοβολάει ο τόπος και να το σταυρώνει πριν το κόψει.
Με το ιλαρό αστέρι του αποσπερνού που μπαινόβγαινε στα σύννεφα διάβηκα τον αυχένα του Βοΐου και πέρασα στην κοιλάδα του Σαραντάπορου που κόβει στη μέση τα μαστοροχώρια της Κόνιτσας. Μελαγχόλησα για τον χαμό του Νικολάκη από το Ασημοχώρι της Κόνιτσας όταν γυρνώντας από τα Γιάννινα στην προσπάθεια να περάσει το κατεβασμένο ποτάμι στη θέση Ντέρτι, πνίγηκε, δύο μέρες πριν από τον γάμο του.
Η δόλια η μάννα του η Κωσταντήγενα πότε μόνη και ποτέ παρέα με άλλες γυναίκες κατέβαινε στον Σαραντάπορο και τραγουδούσε τον άδικο χαμό του Παιδιού της, ρίχνοντας βασιλικούς, τριαντάφυλλα και μήλα στο ποτάμι για να φτάσουν στο Νικολάκη της.
Δε στο ειπα Νικολάκη μου και συ γραμματικέ μου
Στην ποταμιά μην κατεβείς και μέσα μην περάσεις
τι το ποτάμι είναι θολό πολύ κατεβασμένο.
Να περιμένεις να σταθεί η καταχνιά η μεγάλη.
Κι εσύ βαρείς τις μούλες σου, με ψώνια φορτωμένες.
Πω κάτω στην Πυρσόγιαννη το φοβερό ποτάμι
έχασα τον λεβέντη μου, έχασα το καμάρι.
Ανάθεμα σε ποταμιά κι εσύ βρε παλιοντέρτι
πήρες τον Νικολάκη μου το πρώτο το παιδί μου.
To γεφύρι του Κάντσικου ή της Ζέρμας στο ποτάμι του Σαραντάπορου στην περιοχή της Κόνιτσας δεν με γοητεύει μόνο με την υπέροχη αρχιτεκτονική του αλλά και με την παλιά παράδοση που κρύβει για μια μπέϊσσα που έταξε στην Παναγία την Ζερματινή να δώσει όσα χρήματα χρειαστούν ώστε να κτιστεί γεφύρι στο άγριο ποτάμι, αν γινόταν καλά το άρρωστο παιδί της.
Προσκύνημα στον μοναστήρι της Ζέρμας (Πλαγιά Κόνιτσας) αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου και ζωγραφισμένο από τους Λινοτοπίτες ζωγράφους Νικόλαο και Γεώργιο το 1656.
Όταν έψαχνα στην Τσιούκα της Φούρκας να βρώ το σημείο που σκοτώθηκε ο υπολοχαγος Αλέξανδρος Διάκος την 1η Νοεμβρίου του 1940 σ΄ένα ξέφωτο πάνω από τα δάση της Τσιούκας είδα την κορμοστασιά του Γράμμου να γαλαζώνει τον ορίζοντα.
Φθινόπωρο πέρασα από τον Αμάραντο της Κόνιτσας που βρίσκεται χτισμένος κάτω από το Κάμενικ του Γράμμου. Κάποιος με πληροφόρησε για το πανέμορφο γεφύρι του Μύλου, το αναζήτησα και το βρήκα αμέσως. Θαμπώθηκα από την ομορφιά του, αληθινό κομψοτέχνημα, στολίδι της λαϊκής αρχιτεκτονικής με τις δεκαέξι αρκάδες του δρασκελούσε τα ορμητικά πεντακάθαρα νερά του Ζιάζακα. Κάποτε εξυπηρετούσε την επικοινωνία των χωριών Αμάραντος με την Αγία Βαρβάρα και Πυξαριά
Έψαχνα την ιστορία της Πυρσόγιαννης απολαμβάνοντας την τέχνη των μαστόρων στο παράστημα της Αγίας Παρασκευής
ΠΗΓΗ: Αργυρης Παφιλης
