Το ξέρω αυτό “από ανέκαθεν”, είναι ο “καλυτερότερος” μιλάμε, το “τραίνο” ήρθε (ή το τρένο;), είναι “καινούριος” ή “καινούργιος”; Που είναι το σωστό και που το λάθος;
Εκρηξη αποριών περί σωστού και λάθους και στον γραπτό αλλά και στον προφορικό λόγο. Πολλοί αναρωτιόμαστε «Ποιο είναι το σωστό;», από φόβο μην κάνουμε λάθος. Δεν έχουμε ορίσει, όμως, όλοι όπως θα έπρεπε την έννοια του σωστού και του λάθους. Γιατί όταν ξεκινάμε από κάτι θα πρέπει πρώτα να έχουμε στο νου μας έναν ξεκάθαρο ορισμό για αυτό για το οποίο μιλάμε. Και στη γλώσσα, γενικά, είναι καλό να είμαστε ιδιαίτερα επιφυλακτικοί όταν μιλάμε για λάθη. Και αυτό συμβαίνει δεδομένου ότι η γλώσσα μας ως ζωντανός οργανισμός αλλάζει συνέχεια, και έτσι όταν είμαστε σε ένα στάδιο γλωσσικής αλλαγής μπορεί δύο τύποι κάποιο διάστημα να χρησιμοποιούνται παράλληλα μέχρι να επικρατήσει ο ένας. Και ποιος θα αποφασίσει ποιος τύπος θα επικρατήσει; Η ίδια η γλώσσα, βασικά οι ομιλητές της και η χρήση που θα προτιμήσει η πλειονότητα. Ας αποφεύγουμε να δρούμε ρυθμιστικά, να ρυθμίζουμε δηλαδή πώς πρέπει να είναι η γλώσσα. Ας περιγράφουμε απλά τη γλωσσική πραγματικότητα, όπως είναι και όπως γίνεται με την πάροδο του χρόνου.
Αν σήμερα έγραφε κάποιος την υποτακτική «να έλθη» με «η» θα το χαρακτηρίζαμε αμέσως ορθογραφικό λάθος. Και σωστά. Κι όμως παλαιότερα η υποτακτική γραφόταν με «η» στο τέλος, και ήταν λάθος αν κάποιος έγραφε «να έλθει». Αυτό είναι ένα απλό παράδειγμα γλωσσικής αλλαγής. Συνεπώς, και κάτι που σήμερα το θεωρούμε λάθος και το ορθογραφούμε με έναν συγκεκριμένο τρόπο, αν σιγά σιγά οι ομιλητές της γλώσσας υιοθετήσουν ευρέως μια άλλη ορθογράφηση, η τωρινή θα αλλάξει. Αυτές οι αλλαγές θέλουν φυσικά καιρό μέχρι να παγιωθούν.
Ας πάμε τώρα στα παραδείγματα που σας έδωσα στην αρχή για να προβληματιστούμε.
Παράδειγμα 1ο –> από ανέκαθεν
v Τι λένε όσοι το θεωρούν εντελώς λάθος
Το επίθημα –θεν σημαίνει «από» (π.χ. παιδιόθεν = από παιδί). Συνεπώς, αν πούμε ή γράψουμε «από ανέκαθεν» είναι σαν να λέμε ή να γράφουμε δύο φορές την πρόθεση «από», πράγμα που χαρακτηρίζεται πλεονασμός.
v Τι λένε οι πιο γλωσσολογικά σκεπτόμενοι
Φυσικά, το αρχαίο επίθημα –θεν έχει τη σημασία «από». Όμως, δεν είναι πια παραγωγικό, δηλαδή δεν σχηματίζει νέες λέξεις στη νέα ελληνική. Έτσι, έχει χάσει τη λειτουργικότητά του σε μεγάλο βαθμό και αυτό φαίνεται καθώς πολλοί φυσικοί ομιλητές της ελληνικής θέτουν το «από» πριν από τη λέξη. Για να θέτουν το «από» σημαίνει ότι δεν το αναγνωρίζουν μέσα στη λέξη μας· αυτό θα πει έχασε τη λειτουργικότητά του. Άρα, μάλλον γίνεται για κάποιο λόγο αυτό το «λάθος».
Παράδειγμα 2 –> Είναι ο καλυτερότερος!
v Τι λένε όσοι το θεωρούν εντελώς λάθος
Η λέξη καλύτερος είναι ήδη στον συγκριτικό βαθμό, άρα είναι λάθος να βάλουμε ξανά την κατάληξη –ότερος.
v Τι λένε οι πιο γλωσσολογικά σκεπτόμενοι
Τη λέξη αυτή σίγουρα δε θα τη συναντήσουμε σε επίσημο κείμενο ή λόγο. Είναι περισσότερο λαϊκή και έχει μεγάλη εκφραστικότητα. Πιθανόν ο συγκριτικός «καλύτερος» δεν έφτανε για να δηλώσει την ένταση των συναισθημάτων του ατόμου που τη χρησιμοποίησε και η επανάληψη της κατάληξης δηλώνει την επίταση για να επιτευχθεί η μέγιστη εκφραστικότητα. Αποδεκτή η λέξη σε μη επίσημα περιβάλλοντα.
Παράδειγμα 3 –> το τρένο ή το τραίνο
v Γιατί κάποιοι γράφουν τραίνο;
Επειδή στα αγγλικά γράφεται train και έχει οπτικά (και μόνο) ομοιότητα το «αι» με το «ai» της αγγλικής λέξης να το γράφουμε με «αι».
Σχόλιο της γράφουσας à Αλλά… εμείς δεν την πήραμε από τους Άγγλους αυτή τη λέξη, αλλά από τους Ιταλούς που το γράφουν «treno». Oι Ιταλοί το πήραν από τους Γάλλους και οι Γάλλοι από τους Άγγλους. [Για τις τελευταίες πληροφορίες μας ενημερώνει το Λεξικό του Ιδρύματος Τριανταφυλλίδη στο τμήμα της ετυμολογίας την εν λόγω λέξης.]
v Γιατί κάποιοι γράφουν τρένο;
Γιατί είναι δάνεια λέξη και όλα τα δάνεια απλογραφούνται. Απλογραφούνται σημαίνει ότι γράφονται με την απλούστερη γραφή, όλα τα [i] με γιώτα, τα [ο] με όμικρον και τα [e] με έψιλον.
Παράδειγμα 4 –> καινούριος ή καινούργιος
v Γιατί κάποιοι γράφουν καινούριος;
Πάντα έτσι το γράφαμε (αλήθεια είναι αυτό), γιατί να το αλλάξουμε τώρα; (!)
v Γιατί κάποιοι γράφουν καινούργιος;
Αρχίζει και επικρατεί αυτή η γραφή γιατί απλούστατα η λέξη είναι σύνθετη «καινός + έργο». Άρα, ετυμολογικά δικαιολογείται το «γ». Γιατί δεν το βάζαμε τόσα χρόνια; Απλά επικράτησε ένα λάθος και από την πολλή χρήση του παγιώθηκε ως σωστό. Μην ξεχνάτε ποτέ ότι η χρήση της γλώσσας ορίζει το σωστό και το λάθος, κι αν η χρήση προτιμήσει ένα λάθος, τότε αυτό θα πάψει να είναι λάθος και θα είναι πια σωστό!
Ας προβληματιστούμε, λοιπόν, και ας μη βιαστούμε να διορθώσουμε φίλους και γνωστούς, μαθητές και δασκάλους, όταν νομίζουμε ότι κάνουν λάθη. Τα λάθη που γίνονταισυστηματικά πάντα έχουν μια αιτία και αυτή ίσως εξηγείται λογικά μέσα από γλωσσικούς μηχανισμούς. Επιστρέφοντας στον τίτλο του άρθρου αυτού ας σκεφτούμε ποια είναι ωραία «λάθη» που κάνουμε και ποια τα λάθη που τελικά δεν κάνουμε; Σκεφτείτε το…
Υ.Γ. Ιδιαίτερες ευχαριστίες οφείλω στην καθηγήτρια μου, κ. Άννα Άναστασιάδη-Συμεωνίδη για τις γόνιμες παρατηρήσεις της σχετικά με το πρώτο παράδειγμα. Οι σκέψεις που μεταφέρω είναι δικές της.
Διαμαντίδου Εύη: φιλόλογος-γλωσσολόγος
Πηγή: eteachers.gr
